اردوغان و اروپا؛ بن‌بستی که روابط را به آتش کشید
اردوغان مذاکرات عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را با تمرکز بر همکاری امنیتی و دموکراسی در پارلمان اروپا و آلمان، بر اساس معیارهای کپنهاگ، مورد تاکید قرار داد.
بحث عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا پس از سفر اخیر صدراعظم آلمان به آنکارا، مجدداً در محافل سیاسی این کشور داغ شده است. این در حالی است که صدراعظم آلمان به صراحت اعلام کرده که ترکیه معیارهای لازم برای عضویت در اتحادیه را رعایت نکرده است.
پیچ و خم‌های تاریخی در روابط ترکیه و اتحادیه اروپا
تحلیلگران ترک با بررسی مواضع، سخنان و تصمیمات رجب طیب اردوغان درباره اتحادیه اروپا، مسیری پر فراز و نشیب را ترسیم می‌کنند که نشان‌دهنده چرخش‌های متعدد در رویکرد رئیس جمهور ترکیه نسبت به اروپا است.
تغییر مداوم مواضع اردوغان
طاها آک یول، از تحلیلگران برجسته ترکیه، با اشاره به تصور رایج مبنی بر بهبود روابط ترکیه و اروپا پس از سفرهای اخیر مقامات غربی، این دیدگاه را تا حدودی درست می‌داند. وی معتقد است که در شرایط کنونی و با توجه به تهدیدات روسیه، اروپا ناگزیر به بهبود روابط با ترکیه است و ترکیه نیز تمایل به مشارکت فعال در معماری دفاعی اروپا دارد. با این حال، آک یول تاکید می‌کند که این تحولات به معنای از سرگیری مذاکرات عضویت در اتحادیه اروپا نیست.
وی به تاریخچه تغییر مواضع اردوغان اشاره کرده و یادآور می‌شود که در سال ۲۰۰۳، اردوغان عضویت کامل در اتحادیه اروپا را یکی از اهداف اصلی دولت خود اعلام کرده بود. در سال ۲۰۱۱ نیز، روند الحاق به اتحادیه اروپا به عنوان بزرگترین جهش مدرنیزاسیون ترکیه توصیف شد. اما با گذشت زمان و افزایش رفتارهای اقتدارگرایانه، روابط با اتحادیه اروپا رو به تیرگی گذاشت. در سال ۲۰۱۷، اردوغان اتحادیه اروپا را "اتحاد صلیبی علیه ترکیه اسلامی" خواند و اعلام کرد که ترکیه نیازی به عضویت در این اتحادیه ندارد؛ دوره‌ای که به گفته آک یول، آغازگر مشکلات اقتصادی در ترکیه بود. با این حال، در سال ۲۰۲۱، اردوغان مجدداً خواهان نزدیکی به اتحادیه اروپا شد.
آک یول وضعیت فعلی را چنین توصیف می‌کند: "روابط استراتژیک ما با اروپا توسعه خواهد یافت و این امر تأثیر مثبتی بر روابط سیاسی خواهد گذاشت. با این حال، امکان شروع مذاکرات عضویت بدون اجرای احکام دادگاه حقوق بشر اروپا و پذیرش معیارهای کپنهاگ، بدون پایبندی به اصل تفکیک قوا، استقلال قضایی و آزادی اندیشه و بیان، عملاً وجود ندارد."
واکنش اروپا به مواضع ترکیه
در سال ۲۰۲۵، اردوغان اعلام کرد که تامین امنیت و ثبات در اروپا نیازمند حمایت ترکیه از امنیت اروپایی‌ها است و اتحادیه باید استراتژی خود را تغییر دهد. اما پاسخ سانچز آمور، گزارشگر ترکیه در پارلمان اروپا، این بود که "راه عضویت در اتحادیه اروپا از طریق اشتراک قدرت نظامی نمی‌گذرد. عضویت، صرفاً در مسیر دموکراسی قابل تحقق است."
صدراعظم آلمان نیز اخیراً در آنکارا تصریح کرد که بدون پایبندی ترکیه به معیارهای کپنهاگ، بحث عضویت امکان‌پذیر نیست.
"برای اولین بار، نقشه ما را قرمز کردند"
انگین اویسال، دیپلمات پیشین وزارت امور خارجه ترکیه، معتقد است که تمرکز کنونی اروپا بر همکاری‌های امنیتی و دفاعی با ترکیه است و بحث دموکراسی و عضویت متوقف شده است. وی به نقشه ترسیم شده در سایت رسمی اتحادیه اروپا اشاره می‌کند که در آن، مذاکرات عضویت ترکیه "متوقف شده" اعلام شده است. اویسال تاکید می‌کند که نباید معماری امنیتی اروپا را خارج از مفهوم امنیت دموکراتیک و تضمین حاکمیت قانون در نظر گرفت.
این دیپلمات سابق همچنین بر اهمیت "نقشه راه آمادگی دفاعی ۲۰۳۰" اتحادیه اروپا تاکید کرده و می‌گوید: "ترکیه نباید در شرایطی قرار بگیرد که گویی فقط در حوزه امنیتی و دفاعی می‌تواند با اروپا کار کند. اولویت ما اجرای اصلاحات لازم برای انتقال مذاکرات عضویت در اتحادیه اروپا از قرمز به سبز است."
"به خودتان بیایید، به اتحادیه اروپا نمی‌پیوندیم..."
مهمت اُجاکتان، تحلیلگر محافظه‌کار ترک، با لحنی کنایی بیان می‌کند که سیاستمداران ترک پس از هر دیدار با مقامات اروپایی، از عزم خود برای پیوستن به اتحادیه اروپا دم می‌زنند. وی معتقد است که تا زمانی که دولت برآمده از حزب عدالت و توسعه به معیارهای اساسی اتحادیه اروپا، در قانون، دموکراسی، شفافیت و پاسخگویی پایبند نباشد، این لفاظی‌ها بی‌معنا است. اُجاکتان می‌گوید: "اروپایی‌ها هم به خوبی می‌دانند که ترکیه هیچ قصدی برای پیوستن به اتحادیه اروپا ندارد!"
اُجاکتان به اظهارات صدراعظم آلمان مبنی بر اینکه "تصمیمات و رفتارهای فعلی ترکیه، این شرایط را برآورده نمی‌کند" و "نگرانی‌ها در مورد فقدان استقلال قوه قضائیه" اشاره کرده و می‌افزاید: "مرتس آشکارا اعلام کرد که ترکیه، در وضعیت فعلی‌اش، هرگز نمی‌تواند جایی در اتحادیه اروپا پیدا کند. ترکیه مطلقاً شایسته عضویت در اتحادیه اروپا نیست."
بسیاری از تحلیلگران و ناظران سیاسی در ترکیه بر این باورند که دولت اردوغان بیشتر به دنبال همکاری تجاری و دفاعی با آمریکا و برخورداری از تخفیف در تعرفه گمرکی است و از هدف عضویت در اتحادیه اروپا دور شده است. در مقابل، اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوری خلق، اعلام کرده است که پس از پیروزی حزب او در انتخابات و بازگشت به نظام پارلمانی، مذاکرات عضویت در اتحادیه اروپا مجدداً آغاز خواهد شد.
