اردوغان اروپا را جادو کرد؟ ۷ دلیل هراسناک اروپا از دست دادن ترکیه!
ترکیه و اتحادیه اروپا مذاکرات عضویت را با تمرکز بر دموکراسی، حاکمیت قانون، حقوق بشر و همکاری دفاعی در چارچوب ناتو و روابط خارجی دنبال می‌کنند.
روابط پرتنش میان ترکیه و اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر دستخوش تغییرات بنیادینی شده است. در حالی که آنکارا همواره بر اهمیت استراتژیک و حیاتی عضویت در این اتحادیه تأکید ورزیده، بروکسل رویکردی متفاوت اتخاذ کرده است.
ناتوانی ترکیه در جایگاه نقشه اتحادیه اروپا
انتشار نقشه‌های جدید و تعیین جایگاه ترکیه در آن، توجه رسانه‌های این کشور را به خود جلب کرده است. روزنامه‌هایی چون سوزجو، قرار، جمهوریت و دنیا گازته با استناد به وب‌سایت رسمی اتحادیه اروپا و گزارش «وضعیت کشورهای اتحادیه در سال 2025»، به عدم گنجاندن ترکیه در میان اعضا و مشخص شدن این کشور با رنگ «قرمز» در نقشه گسترش اتحادیه اشاره کرده‌اند. راهنمای نقشه نیز به صراحت اعلام می‌کند: «مذاکرات عضویت، متوقف شده است.»
دلایل توقف مذاکرات از سوی اتحادیه اروپا
اتحادیه اروپا، «عقب‌نشینی در دموکراسی و حاکمیت قانون» را دلیل اصلی این تصمیم عنوان کرده و بر عدم از سرگیری مذاکرات تأکید ورزیده است. کمیسیون اتحادیه اروپا با ابراز نارضایتی از اصلاحات صورت گرفته پس از مذاکرات، بر اهمیت آزادی بیان تأکید نموده و خواهان حذف یا اصلاح مواد بحث‌برانگیز قانون جزا شده است. این نهاد اروپایی، سیاست‌های دولت اردوغان را مورد انتقاد قرار داده و آزار و اذیت سیاسی منتقدان و دانشگاهیان را در یک دموکراسی اروپایی غیرقابل قبول دانسته است.
شکاف عمیق در دموکراسی و حقوق بشر
در بخش تفصیلی تحقیقات اتحادیه اروپا، بر لزوم بهبود اصلاحات قضایی، مبارزه با فساد و تقویت حقوق زنان، کودکان و نهادهای مدنی تأکید شده است. با توجه به فاصله گرفتن روزافزون ترکیه از اتحادیه اروپا و عقب‌ماندگی‌های جدی در زمینه‌های دموکراسی، حاکمیت قانون، حقوق اساسی و استقلال قضایی، افتتاح فصل‌های جدید برای مذاکره بر سر روند عضویت غیرممکن اعلام شده است. با این حال، حفظ ترکیه به عنوان یک شریک خارج از اتحادیه، مفید ارزیابی شده است.
تغییر اولویت‌های اتحادیه اروپا
در حالی که اتحادیه اروپا چشم‌انداز عضویت را برای ترکیه تیره کرده است، روند گسترش این اتحادیه در بالکان و توجه به کشورهایی چون آلبانی، بوسنی و هرزگوین، گرجستان، مولداوی، مونته‌نگرو، مقدونیه شمالی، صربستان و اوکراین همچنان در اولویت قرار دارد. صربستان و مونته‌نگرو در پیشرفته‌ترین مرحله الحاق قرار دارند و مقدونیه شمالی و آلبانی نیز در انتظار از سرگیری مذاکرات هستند. بوسنی و هرزگوین، کوزوو، اوکراین و گرجستان نیز در مراحل مختلف بررسی و نامزدی قرار دارند.
گذار از عضویت به همکاری دفاعی-امنیتی
نگرش اتحادیه اروپا به ترکیه در سال‌های اخیر از «جذب عضو جدید» به سمت «همکاری دفاعی-امنیتی» تغییر یافته است. سران اتحادیه اروپا، حضور ترکیه در ناتو و موقعیت ژئوپلیتک این کشور را برای حفظ امنیت اروپا ضروری می‌دانند، اما همکاری را محدود به حوزه‌های دفاعی و اقتصادی کرده و از دیدگاه بلندمدت، ترکیه را همراهی همیشگی تلقی نمی‌کنند.
تحلیلگران ترکیه: دلایل تغییر رویکرد غرب
مراد یتکین، تحلیلگر برجسته ترکیه، معتقد است که رویکرد اتحادیه اروپا به این کشور تغییر کرده است. وی به دوران پیشین اشاره می‌کند که کاریکاتورهای متعددی علیه اردوغان در رسانه‌های غربی منتشر می‌شد و او به عنوان مروج سیاست‌های نئوعثمانی و اسلام سیاسی، آنتی‌تز غرب تلقی می‌گردید. وی خاطرنشان می‌کند که حتی در جریان کودتای 2016 نیز حمایت واقعی از سوی غرب صورت نگرفت. اما اکنون، کشورهای عضو اتحادیه اروپا و حتی بریتانیا، تمایل به همکاری در حوزه دفاعی با اردوغان دارند.
توافقات دفاعی و چالش‌های حقوق بشری
سفر کی‌یر استارمر، نخست وزیر انگلیس، به آنکارا و موافقت رسمی با فروش یوروفایتر به ترکیه، نقطه عطفی در این تغییر رویکرد تلقی می‌شود. قطر و عمان نیز یوروفایترهای دست دوم خود را به ترکیه فروخته‌اند. در همین حال، دیدار اردوغان با صدراعظم آلمان نیز برای تقویت جبهه جنوبی ناتو علیه روسیه برنامه‌ریزی شده است. با وجود این تحولات، ترکیه همچنان با موانعی در زمینه تسهیل ویزای اتحادیه اروپا به دلیل نقض دموکراسی و حقوق بشر روبروست. افرادی چون صلاح الدین دمیرتاش و عثمان کاوالا، علی‌رغم حکم دادگاه حقوق بشر اروپا، همچنان در زندان به سر می‌برند و محدودیت‌های رسانه‌ای و قضایی افزایش یافته است.
سقوط رتبه ترکیه در شاخص حاکمیت قانون
ترکیه در طول دهه گذشته، 38 رتبه در شاخص حاکمیت قانون سقوط کرده و به رتبه 118 رسیده است. استقلال قوه قضاییه زیر سؤال رفته، سرمایه‌گذاران خارجی رویگردان شده‌اند و آزادی رسانه‌ها با محدودیت‌های جدی مواجه است. علی‌رغم این وضعیت، کشورهای اروپایی تمایل به برقراری روابط نزدیک با ترکیه و اردوغان دارند.
هفت دلیل کلیدی برای رویکرد جدید غرب
تحلیلگران ترکیه هفت دلیل اصلی را برای این تغییر رویکرد برمی‌شمارند: 1. پیروزی اردوغان در انتخابات 2023 برخلاف پیش‌بینی‌ها؛ 2. نقش ترکیه در مدیریت بحران جنگ روسیه و اوکراین با بستن تنگه‌ها و حفظ کانال‌های ارتباطی؛ 3. جلب توجه اتحادیه اروپا به پهپادها و صنایع دفاعی ترکیه؛ 4. افزایش فشار ترامپ بر کشورهای اروپایی برای تقویت بودجه تسلیحاتی؛ 5. نقش ترکیه در تغییرات حکومتی در سوریه؛ 6. ظهور راست ملی‌گرا در اروپا و خاموشی صدای مدافعان حقوق بشر؛ و 7. تغییر تمرکز جهانی از شعارهای دموکراسی به سمت جنگ‌های تجاری.
