بنزین به نفر، راهکار جنجالی برای نجات اقتصاد سوخت ایران

حسین حیدریان، کارشناس انرژی، چالش ساختاری ناترازی بنزین در کشور را مورد بررسی قرار داد و راهکارهای پیشنهادی را تشریح کرد.

ناترازی بنزین؛ چالش ساختاری اقتصاد ایران

کارشناس انرژی با اشاره به اینکه مسئله مصرف بی‌رویه بنزین سال‌هاست که به یکی از چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران تبدیل شده است، گفت: ایران به‌رغم دارا بودن ذخایر عظیم نفتی، یکی از معدود کشورهایی است که در بخش مصرف سوخت، به‌ویژه بنزین، همواره با ناترازی مواجه است. ظرفیت پالایشی کشور حدود 110 میلیون لیتر در روز است، اما مصرف روزانه بنزین در برخی ایام تابستان 1404 از مرز 155 میلیون لیتر در روز نیز عبور کرده و کشور را به واردات مجدد بنزین سوق داده است. این وضعیت نه‌تنها منابع ارزی کشور را مستهلک می‌کند، بلکه محیط‌زیست شهری را نیز با آلودگی گسترده روبه‌رو ساخته است. از سوی دیگر، هرگونه بحث درباره افزایش قیمت بنزین در فضای عمومی کشور با واکنش اجتماعی و سیاسی شدیدی مواجه می‌شود و دولت‌ها نیز از ترس تکرار تجربه آبان 1398، صرفاً به تکذیب افزایش قیمت بسنده می‌کنند.

راهکارهای پیشنهادی برای اصلاح مصرف بنزین

در چنین شرایطی، پرونده اصلاح مصرف بنزین بار دیگر بر روی میز دولت قرار گرفته است. تجربه نشان داده که سیاست‌های صرفاً قیمتی، به‌دلیل عدم درک ماهیت مصرف، هیچ‌گاه به کاهش واقعی تقاضا منجر نشده‌اند و تنها موجب افزایش تورم عمومی و نارضایتی اجتماعی می‌شوند.

طرح اول: افزایش قیمت بنزین متناسب با تورم

حیدریان با بررسی سه طرح مطرح شده روی میز دولت برای اصلاح وضعیت بنزین، طرح اول را افزایش قیمت بنزین متناسب با تورم دانست و خاطرنشان کرد: در نتیجه این طرح، به مانند سال 98 صرفاً شاهد افزایش قیمت خواهیم بود و ممکن است به اندازه افزایش تورم تعدیل شود، اما مسئله ناترازی بنزین باقی خواهد ماند و مشکل حل نخواهد شد. همچنین، در این تصمیم، به دلیل اختلاف شدید قیمتی بین بنزین یارانه‌ای و بنزین آزاد، مسئله سیگنال‌دهی قیمتی برای کاهش مصرف بنزین حداقل تا دهه‌ها به وقوع نخواهد پیوست.

طرح دوم: بنزین سه نرخی

در طرح دوم روی میز دولت، مسئله افزایش پلکانی قیمت بنزین به صورت توامان مطرح است که به طرح بنزین سه نرخی نیز عنوان می‌شود. بنزین سه نرخی محدودیت مصرف بر بنزین 1500 تومانی و 300 هزار تومانی خواهد گذاشت و با پایان یافتن سهمیه مذکور، مردم باید بنزین را چه برای مصرف شخصی و چه برای مصرف غیرشخصی با قیمت سوم بنزین نظیر قیمت 8 یا 10 یا حتی 15 هزار تومان معامله کنند. این مدل نیز به دلیل محدودیت مصرف و عدم تمایز بین مصرف شخصی و مصرف صنعت حمل و نقل منجر به گران شدن و تحمیل تورم به سفره مردم خواهد شد.

طرح سوم: بنزین به نفر؛ راهکاری برای عدالت و بهینه‌سازی مصرف

حیدریان در ادامه به طرح بنزین به نفر اشاره کرد و گفت: سومین گزینه، بنزین به نفر است که مصرف شخصی را از مصرف صنعت حمل و نقل مجزا می‌کند. طرح بنزین به نفر با انتقال مستقیم یارانه سوخت به هر فرد، دو هدف کلیدی را دنبال می‌کند. اولین هدف، عدالت در توزیع و بهینه‌سازی داوطلبانه مصرف است. در این طرح، هر ایرانی روزانه معادل یک لیتر بنزین یارانه‌ای (ماهانه 30 لیتر) اعتبار انرژی دریافت می‌کند. یک خانواده چهار نفره در ماه 120 لیتر سهمیه یارانه‌ای خواهد داشت که می‌تواند آن را مصرف یا در بورس انرژی به قیمت نزدیک به نرخ آزاد بفروشد. به این ترتیب، افراد فاقد خودرو نیز از یارانه ملی بنزین منتفع خواهند شد و انگیزه اقتصادی برای کاهش مصرف بنزین در میان صاحبان خودرو ایجاد می‌شود. اعتبار بنزینی برخلاف یارانه نقدی، ارزش خود را در برابر تورم از دست نمی‌دهد، زیرا متناسب با تغییر قیمت بنزین در بازار آزاد، ارزش ریالی آن نیز افزایش می‌یابد. در این نظام، به جای اجبار یا تهدید، انگیزه داوطلبانه صرفه‌جویی ایجاد می‌شود؛ خانوارهایی که کمتر از سهمیه خود مصرف کنند، می‌توانند مازاد آن را بفروشند و از سود حاصل بهره‌مند شوند. صنعت حمل و نقل نیز به صورت مجزا مصرف خود را با سوخت جایگزین بنزین تامین خواهد کرد که موجب می‌شود مصرف صنعت حمل و نقل با LPG، CNG و برق تامین شود.

بنزین به نفر؛ بهترین گزینه برای منافع عمومی

وی در پایان با تأکید بر اینکه بین گزینه‌های مطرح شده به دولت برای اصلاح وضعیت بنزین، بهترین گزینه بنزین به نفر است، افزود: این طرح اولا صرفاً افزایش قیمت بنزین نیست و موجب عدالت در توزیع یارانه بنزین نیز خواهد شد. با مصرف فعلی بنزین، هشت دهک از اعطای روزانه یک لیتر بنزین به هر نفر سود خواهند برد. از همه مهم‌تر اینکه مردم بازنده اصلاح وضعیت بنزین نخواهند شد و دولت نیز نفعی در این میان نخواهد برد؛ تمام منافع حاصل از اصلاح قیمت بنزین مستقیماً در جیب مردم خواهد رفت و انگیزه اقتصادی برای بهینه‌سازی مصرف رقم خواهد خورد.