بنزین به نفر: راهکار جنجالی یا نابودی صنعت؟

چالش ناترازی بنزین در ایران؛ کارشناس انرژی سه راهکار پیشنهادی را بررسی کرد

مصرف بی‌رویه بنزین؛ چالشی ساختاری

حسین حیدریان، کارشناس انرژی، در خصوص مسئله ناترازی بنزین در کشور، با بیان اینکه مصرف بی‌رویه بنزین سال‌هاست به یکی از چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران تبدیل شده، اظهار داشت: ایران علیرغم دارا بودن ذخایر عظیم نفتی، از جمله معدود کشورهایی است که در بخش مصرف سوخت، به‌ویژه بنزین، همواره با ناترازی مواجه است.

وی با اشاره به اینکه ظرفیت پالایشی کشور حدود 110 میلیون لیتر در روز است، افزود: مصرف روزانه بنزین در برخی ایام تابستان 1404 از مرز 155 میلیون لیتر در روز نیز عبور کرده و کشور را به واردات مجدد بنزین سوق داده است. این وضعیت نه تنها منابع ارزی کشور را مستهلک می‌کند، بلکه محیط‌زیست شهری را نیز با آلودگی گسترده روبه‌رو ساخته است.

حیدریان ادامه داد: از سوی دیگر، هرگونه بحث درباره افزایش قیمت بنزین در فضای عمومی کشور با واکنش اجتماعی و سیاسی شدیدی مواجه می‌شود و دولت‌ها نیز از ترس تکرار تجربه آبان 1398، صرفاً به تکذیب افزایش قیمت بسنده می‌کنند. در چنین شرایطی، پرونده اصلاح مصرف بنزین بار دیگر بر روی میز دولت قرار گرفته است، اما تجربه نشان داده که سیاست‌های صرفاً قیمتی، به‌دلیل عدم درک ماهیت مصرف، هیچ‌گاه به کاهش واقعی تقاضا منجر نشده‌اند و تنها موجب افزایش تورم عمومی و نارضایتی اجتماعی می‌شوند.

بررسی سه طرح پیشنهادی دولت

کارشناس انرژی به بررسی سه طرح مطرح شده روی میز دولت برای اصلاح وضعیت بنزین پرداخت و خاطرنشان کرد: طرح اول، افزایش قیمت بنزین متناسب با تورم است که در نتیجه آن، همانند سال 98، صرفاً شاهد افزایش قیمت هستیم و ممکن است به اندازه افزایش تورم تعدیل شود، اما مسئله ناترازی بنزین باقی خواهد ماند و مشکل حل نخواهد شد. همچنین، در این تصمیم، به دلیل اختلاف شدید قیمتی بین بنزین یارانه‌ای با بنزین آزاد، مسئله سیگنال‌دهی قیمتی برای کاهش مصرف بنزین حداقل تا دهه‌ها به وقوع نخواهد پیوست.

وی افزود: در طرح دوم، افزایش پلکانی قیمت بنزین به صورت توأمان مطرح است که به طرح بنزین سه نرخی نیز عنوان می‌شود. بنزین سه نرخی محدودیت مصرف بر بنزین 1500 تومانی و 300 هزار تومانی خواهد گذاشت و با پایان یافتن سهمیه مذکور، مردم باید بنزین را چه برای مصرف شخصی و چه برای مصرف غیرشخصی با قیمت سوم بنزین، نظیر قیمت 8 یا 10 یا حتی 15 هزار تومان، معامله کنند. این مدل نیز به دلیل محدودیت مصرف و عدم تمایز بین مصرف شخصی و مصرف صنعت حمل و نقل، منجر به گران شدن و تحمیل تورم به سفره مردم خواهد شد.

مزایای طرح "بنزین به نفر"

حیدریان در ادامه، به تشریح طرح "بنزین به نفر" پرداخت و گفت: سومین گزینه، بنزین به نفر است که مصرف شخصی را از مصرف صنعت حمل و نقل مجزا می‌کند. طرح بنزین به نفر با انتقال مستقیم یارانه سوخت به هر فرد، دو هدف کلیدی را دنبال می‌کند. اولین هدف، عدالت در توزیع و بهینه‌سازی داوطلبانه مصرف است.

وی توضیح داد: در این طرح، هر ایرانی روزانه معادل یک لیتر بنزین یارانه‌ای (ماهانه 30 لیتر) اعتبار انرژی دریافت می‌کند. یک خانواده چهار نفره در ماه 120 لیتر سهمیه یارانه‌ای خواهد داشت که می‌تواند آن را مصرف یا در بورس انرژی به قیمت نزدیک به نرخ آزاد بفروشد. به این ترتیب، افراد فاقد خودرو نیز از یارانه ملی بنزین منتفع خواهند شد و انگیزه اقتصادی برای کاهش مصرف بنزین در میان صاحبان خودرو ایجاد می‌شود.

این کارشناس انرژی نکته مهم را این دانست که اعتبار بنزینی، برخلاف یارانه نقدی، ارزش خود را در برابر تورم از دست نمی‌دهد، زیرا متناسب با تغییر قیمت بنزین در بازار آزاد، ارزش ریالی آن نیز افزایش می‌یابد. وی تصریح کرد: در این نظام، به جای اجبار یا تهدید، انگیزه داوطلبانه صرفه‌جویی ایجاد می‌شود؛ خانوارهایی که کمتر از سهمیه خود مصرف کنند، می‌توانند مازاد آن را بفروشند و از سود حاصل بهره‌مند شوند. صنعت حمل و نقل نیز به صورت مجزا مصرف خود را با سوخت جایگزین بنزین تأمین خواهد کرد که موجب می‌شود مصرف صنعت حمل و نقل با LPG، CNG و برق تأمین شود.

بنزین به نفر، بهترین راهکار

حیدریان در پایان، با تأکید بر اینکه بین گزینه‌های مطرح شده به دولت برای اصلاح وضعیت بنزین، بهترین گزینه "بنزین به نفر" است، بیان داشت: این طرح اولا صرفاً افزایش قیمت بنزین را مطرح نمی‌کند و موجب عدالت در توزیع یارانه بنزین نیز خواهد شد. با مصرف فعلی بنزین، هشت دهک از اعطای روزانه یک لیتر بنزین به هر نفر سود خواهند برد و از همه مهم‌تر اینکه مردم بازنده اصلاح وضعیت بنزین نخواهند بود و دولت نیز نفعی در این میان نخواهد برد و همه منافع حاصل از اصلاح قیمت بنزین مستقیماً در جیب مردم خواهد رفت و مهم‌تر از همه، انگیزه اقتصادی برای بهینه‌سازی مصرف رقم خواهد خورد.