بنزین به نفر: طرحی جنجالی برای نجات اقتصاد سوخت ایران!
ناترازی بنزین و اصلاح مصرف آن با افزایش قیمت و یارانه سوخت در اقتصاد ایران.
تهران - چالش ناترازی بنزین، یکی از مسائل ساختاری اقتصاد ایران، با وجود ذخایر عظیم نفتی، همچنان پابرجاست. در حالی که ظرفیت پالایش کشور حدود ۱۱۰ میلیون لیتر در روز است، مصرف بنزین در برخی ایام تابستان ۱۴۰۴ از مرز ۱۵۵ میلیون لیتر فراتر رفته و کشور را به واردات مجدد سوق داده است. این وضعیت علاوه بر استهلاک منابع ارزی، به آلودگی گسترده محیط‌زیست شهری دامن می‌زند.
واکنش‌های اجتماعی و سیاسی به افزایش قیمت بنزین
هرگونه بحث درباره افزایش قیمت بنزین با واکنش‌های شدید اجتماعی و سیاسی روبرو می‌شود و دولت‌ها به دلیل تجربه ناخوشایند آبان ۱۳۹۸، عمدتاً به تکذیب بسنده می‌کنند. سیاست‌های صرفاً قیمتی نیز به دلیل عدم درک ماهیت مصرف، تاکنون نتوانسته‌اند منجر به کاهش واقعی تقاضا شوند و صرفاً تورم و نارضایتی اجتماعی را افزایش داده‌اند.
طرح‌های پیشنهادی دولت برای اصلاح مصرف بنزین
سه طرح اصلی برای اصلاح وضعیت بنزین در دستور کار دولت قرار دارد:
طرح اول: افزایش قیمت متناسب با تورم
این طرح، مشابه سال ۹۸، صرفاً منجر به افزایش قیمت بنزین خواهد شد و انتظار نمی‌رود مسئله ناترازی را حل کند. اختلاف شدید قیمتی بین بنزین یارانه‌ای و آزاد، سیگنال‌دهی قیمتی برای کاهش مصرف را تا دهه‌ها به تأخیر می‌اندازد.
طرح دوم: افزایش پلکانی قیمت (بنزین سه نرخی)
این طرح، محدودیت مصرف بر بنزین با قیمت‌های پایین‌تر اعمال می‌کند. با پایان یافتن سهمیه‌ها، مردم ناگزیر به خرید بنزین با قیمت‌های بسیار بالاتر خواهند بود. این مدل نیز به دلیل عدم تمایز بین مصرف شخصی و صنعتی، منجر به گرانی و تورم بیشتر برای خانوارها می‌شود.
طرح سوم: بنزین به نفر
این طرح، مصرف شخصی را از مصرف صنعت حمل و نقل جدا می‌کند. با انتقال مستقیم یارانه سوخت به هر فرد، روزانه معادل یک لیتر بنزین یارانه‌ای (ماهانه ۳۰ لیتر) به هر ایرانی اعتبار انرژی داده می‌شود. خانواده‌های چهار نفره ماهانه ۱۲۰ لیتر سهمیه خواهند داشت که می‌توانند آن را مصرف یا در بورس انرژی بفروشند. این طرح، افراد فاقد خودرو را نیز منتفع کرده و انگیزه اقتصادی برای کاهش مصرف در میان صاحبان خودرو ایجاد می‌کند. اعتبار بنزینی با تغییر قیمت بنزین در بازار آزاد، ارزش ریالی خود را حفظ می‌کند و به جای اجبار، انگیزه داوطلبانه صرفه‌جویی را افزایش می‌دهد. صنعت حمل و نقل نیز با سوخت‌های جایگزین مانند LPG، CNG و برق، مصرف خود را تأمین خواهد کرد.
بنزین به نفر؛ بهترین گزینه برای اصلاح مصرف
بهترین گزینه در میان طرح‌های پیشنهادی، "بنزین به نفر" است که علاوه بر افزایش نیافتن صرف قیمت بنزین، عدالت در توزیع یارانه را نیز محقق می‌سازد. با مصرف فعلی بنزین، هشت دهک از اعطای روزانه یک لیتر بنزین به هر نفر سود خواهند برد. مهم‌تر از همه، مردم در اصلاح وضعیت بنزین بازنده نخواهند بود و تمام منافع حاصل از این اصلاح مستقیماً به جیب مردم سرازیر خواهد شد و انگیزه اقتصادی برای بهینه‌سازی مصرف ایجاد می‌کند.
