بنزین به نفر: راه حل انقلابی یا سقوط اقتصادی؟

چالش ناترازی بنزین در ایران؛ راهکارهای پیشنهادی کارشناس انرژی

ناترازی بنزین، معضلی ساختاری در اقتصاد ایران، همچنان به قوت خود باقی است. با وجود ذخایر عظیم نفتی، کشور در بخش مصرف سوخت، به ویژه بنزین، همواره با کسری مواجه است. این وضعیت در تابستان 1404 به اوج خود رسید، به طوری که مصرف روزانه بنزین از مرز 155 میلیون لیتر گذشت و کشور را ناگزیر به واردات مجدد این فرآورده نفتی کرد.

پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی ناترازی بنزین

واردات بنزین علاوه‌بر تحمیل فشار بر منابع ارزی کشور، به آلودگی گسترده محیط‌زیست شهری دامن می‌زند. از سوی دیگر، هرگونه بحث درباره افزایش قیمت بنزین با واکنش‌های شدید اجتماعی و سیاسی مواجه می‌شود و دولت‌ها را در موقعیتی دشوار قرار می‌دهد. تجربه آبان 1398 نیز باعث شده است تا دولت‌ها عمدتاً به تکذیب افزایش قیمت بسنده کنند.

بررسی راهکارهای اصلاح مصرف بنزین

حسین حیدریان، کارشناس انرژی، سه طرح مطرح شده برای اصلاح وضعیت بنزین را مورد بررسی قرار داده است:

طرح اول: افزایش قیمت متناسب با تورم

این طرح، مشابه تجربه سال 1398، صرفاً منجر به افزایش قیمت خواهد شد و احتمالاً تنها به اندازه تورم تعدیل می‌شود. مشکل ناترازی بنزین همچنان پابرجا خواهد ماند و به دلیل اختلاف فاحش قیمت بنزین یارانه‌ای با بنزین آزاد، سیگنال قیمتی مؤثری برای کاهش مصرف ایجاد نخواهد شد.

طرح دوم: بنزین سه نرخی

این طرح با تعیین سهمیه‌های محدود و قیمت‌های متفاوت برای بنزین، به دنبال محدود کردن مصرف است. با پایان یافتن سهمیه‌ها، قیمت بنزین به ارقام بسیار بالاتری افزایش خواهد یافت. این مدل نیز به دلیل عدم تفکیک بین مصرف شخصی و حمل‌ونقل صنعتی، منجر به افزایش تورم و فشار بر سفره مردم می‌شود.

طرح سوم: بنزین به نفر (سهمیه‌بندی فردی)

بهترین گزینه پیشنهادی، طرح "بنزین به نفر" است. این طرح با انتقال مستقیم یارانه سوخت به هر فرد، دو هدف کلیدی را دنبال می‌کند: عدالت در توزیع و بهینه‌سازی داوطلبانه مصرف.

جزئیات طرح بنزین به نفر

در این طرح، هر ایرانی روزانه معادل یک لیتر بنزین یارانه‌ای (ماهانه 30 لیتر) اعتبار انرژی دریافت می‌کند. خانواده چهار نفره ماهانه 120 لیتر سهمیه یارانه‌ای خواهد داشت که می‌تواند آن را مصرف کرده یا مازاد آن را در بورس انرژی به فروش برساند. این امر موجب منتفع شدن افراد فاقد خودرو و ایجاد انگیزه اقتصادی برای کاهش مصرف بنزین در میان صاحبان خودرو می‌شود.

اعتبار بنزینی برخلاف یارانه نقدی، ارزش خود را در برابر تورم حفظ می‌کند و متناسب با تغییر قیمت بنزین در بازار آزاد، ارزش ریالی آن افزایش می‌یابد. این نظام به‌جای اجبار، بر انگیزه داوطلبانه صرفه‌جویی تأکید دارد.

نقش حمل‌ونقل در طرح بنزین به نفر

صنعت حمل‌ونقل نیز به‌صورت مجزا مصرف خود را با سوخت‌های جایگزین نظیر LPG، CNG و برق تأمین خواهد کرد.

نتیجه‌گیری: منافع پایدار برای مردم

حیدریان تأکید کرد که طرح "بنزین به نفر" بهترین گزینه برای اصلاح وضعیت بنزین است، زیرا علاوه‌بر عدالت در توزیع یارانه، صرفاً به افزایش قیمت اکتفا نمی‌کند. با مصرف فعلی بنزین، هشت دهک از جامعه از اعطای روزانه یک لیتر بنزین به هر نفر منتفع خواهند شد. مهم‌ترین نکته این طرح، عدم زیان مردم در فرآیند اصلاح مصرف بنزین است؛ تمام منافع حاصل از این اصلاح مستقیماً به جیب مردم سرازیر شده و انگیزه اقتصادی برای بهینه‌سازی مصرف ایجاد خواهد شد.