سهمیه‌بندی بنزین به ازای هر نفر: راه نجات سوخت کشور یا بحران جدید؟
کارشناسان انرژی خواستار اصلاح مصرف بنزین از طریق طرح‌های سه‌نرخی و بنزین به ازای هر نفر برای رفع ناترازی و بحران بنزین با هدف حذف یارانه بنزین هستند.
چالش ناترازی بنزین در اقتصاد ایران؛ کارشناس انرژی سه طرح پیشنهادی دولت را بررسی کرد
مصرف بی‌رویه بنزین؛ بحران ساختاری اقتصاد
حسین حیدریان، کارشناس انرژی، با اشاره به مسئله ناترازی بنزین در کشور، این مشکل را یکی از چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران طی سال‌های متمادی عنوان کرد. وی با بیان اینکه ایران با وجود برخورداری از ذخایر عظیم نفتی، جزو معدود کشورهایی است که همواره در بخش مصرف سوخت، به ویژه بنزین، با کسری بودجه مواجه است، افزود: ظرفیت پالایشی کشور حدود 110 میلیون لیتر در روز است، اما در برخی ایام تابستان 1404، مصرف روزانه بنزین از مرز 155 میلیون لیتر عبور کرده و این امر کشور را مجدداً به سمت واردات بنزین سوق داده است.
پیامدهای اقتصادی و زیست‌محیطی ناترازی بنزین
این کارشناس انرژی تصریح کرد: این وضعیت نه تنها منابع ارزی کشور را مستهلک می‌کند، بلکه منجر به آلودگی گسترده محیط‌زیست شهری نیز می‌شود. وی با اشاره به حساسیت‌های اجتماعی و سیاسی پیرامون افزایش قیمت بنزین، خاطرنشان کرد: دولت‌ها به دلیل تجربه ناخوشایند آبان 1398، صرفاً به تکذیب افزایش قیمت بسنده می‌کنند. در چنین فضایی، طرح اصلاح مصرف بنزین دوباره بر روی میز دولت قرار گرفته است، اما تجربیات گذشته نشان داده که سیاست‌های صرفاً قیمتی، بدون درک ماهیت واقعی مصرف، نتوانسته‌اند به کاهش پایدار تقاضا منجر شوند و صرفاً باعث افزایش تورم و نارضایتی عمومی شده‌اند.
بررسی طرح‌های پیشنهادی دولت برای اصلاح مصرف بنزین
طرح اول: افزایش قیمت بنزین متناسب با تورم
حیدریان طرح اول مطرح شده در دولت را افزایش قیمت بنزین متناسب با تورم دانست و توضیح داد: این طرح مشابه سال 1398، صرفاً منجر به افزایش قیمت خواهد شد و شاید تنها در حد تعدیل تورم اثرگذار باشد، اما مشکل ناترازی بنزین همچنان باقی خواهد ماند. وی افزود: به دلیل اختلاف شدید قیمت بین بنزین یارانه‌ای و بنزین آزاد، سیگنال‌دهی قیمتی برای کاهش مصرف بنزین تا دهه‌ها به وقوع نخواهد پیوست.
طرح دوم: افزایش پلکانی قیمت بنزین (بنزین سه‌نرخی)
این کارشناس انرژی، طرح دوم را افزایش پلکانی قیمت بنزین یا بنزین سه‌نرخی نامید و گفت: این طرح با اعمال محدودیت مصرف برای بنزین 1500 تومانی و 300 هزار تومانی، پس از اتمام سهمیه، مردم را ملزم به خرید بنزین با قیمت سوم (8 تا 15 هزار تومان) برای مصارف شخصی و غیرشخصی می‌کند. وی افزود: این مدل نیز به دلیل محدودیت مصرف و عدم تفکیک بین مصرف شخصی و صنعت حمل و نقل، منجر به افزایش قیمت و تحمیل تورم به سبد معیشت خانوار خواهد شد.
طرح سوم: بنزین به ازای هر نفر (بنزین سهمیه‌ای پرسنلی)
حیدریان در ادامه، طرح بنزین به نفر را به عنوان سومین گزینه معرفی کرد و آن را راهکاری برای تفکیک مصرف شخصی از مصرف صنعت حمل و نقل دانست. وی اهداف این طرح را عدالت در توزیع و بهینه‌سازی داوطلبانه مصرف عنوان کرد و گفت: در این طرح، هر ایرانی ماهانه معادل 30 لیتر بنزین یارانه‌ای (روزی یک لیتر) اعتبار انرژی دریافت می‌کند. این اعتبار قابل مصرف یا فروش در بورس انرژی با قیمتی نزدیک به نرخ آزاد است.
مزایای طرح بنزین به نفر
این کارشناس انرژی تصریح کرد: طرح بنزین به نفر، افراد فاقد خودرو را نیز از یارانه ملی بنزین منتفع می‌سازد و انگیزه‌ای اقتصادی برای صاحبان خودرو جهت کاهش مصرف ایجاد می‌کند. وی تاکید کرد: اعتبار بنزینی برخلاف یارانه نقدی، ارزش خود را در برابر تورم حفظ می‌کند و متناسب با تغییر قیمت بنزین در بازار آزاد، ارزش ریالی آن افزایش می‌یابد. این نظام به جای اجبار، انگیزه داوطلبانه برای صرفه‌جویی ایجاد می‌کند و خانوارهایی که کمتر از سهمیه خود مصرف کنند، می‌توانند مازاد آن را فروخته و سود کسب کنند. همچنین، صنعت حمل و نقل با استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند LPG، CNG و برق، مصرف خود را تامین خواهد کرد.
جمع‌بندی: بنزین به نفر؛ راهکاری عادلانه و اقتصادی
حیدریان در پایان، طرح بنزین به نفر را بهترین گزینه برای اصلاح وضعیت بنزین معرفی کرد و گفت: این طرح صرفاً به افزایش قیمت منجر نمی‌شود، بلکه عدالت در توزیع یارانه بنزین را نیز تضمین می‌کند. وی افزود: با مصرف فعلی بنزین، هشت دهک از جامعه از اعطای روزانه یک لیتر بنزین به هر نفر سود خواهند برد. مهم‌ترین نکته این است که در این طرح، مردم بازنده اصلاح وضعیت بنزین نخواهند بود و تمامی منافع حاصل از آن مستقیماً به جیب مردم خواهد رفت. از همه مهم‌تر، این طرح انگیزه اقتصادی لازم برای بهینه‌سازی مصرف را ایجاد خواهد کرد.
