اردوغان و اروپا: جنگی سرد در راه است؟

بحث عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا بار دیگر پس از سفر صدراعظم آلمان به این کشور، در محافل سیاسی ترکیه داغ شده است. این در حالی است که مقامات اروپایی بر پایبندی آنکارا به معیارهای لازم برای پیوستن به این اتحادیه تاکید دارند.

چرخش‌های مکرر در سیاست خارجی

تحلیلگران ترک با بررسی مواضع و سخنان رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، در طول سال‌ها در قبال اتحادیه اروپا، به مسیری پر فراز و نشیب اشاره می‌کنند که نشان‌دهنده تغییرات مکرر در رویکرد وی نسبت به اروپا است.

اردوغان؛ از آرمان عضویت تا رویگردانی

طاها آک یول، از تحلیلگران برجسته ترکیه، معتقد است که سفر مقامات اروپایی به آنکارا، هرچند نشانه‌ای از بهبود نسبی روابط در شرایط فعلی جهان و نیاز اروپا به ترکیه در برابر تهدیدات روسیه است، اما نباید آن را به معنای از سرگیری مذاکرات عضویت تلقی کرد. وی اشاره می‌کند که اروپا در حال حاضر به دلیل نگرانی از روسیه و عدم قطعیت در حمایت آمریکا، به ترکیه توجه بیشتری نشان می‌دهد، اما این واقعیت‌های استراتژیک، راه را برای عضویت در اتحادیه اروپا هموار نمی‌سازد.

آک یول در ادامه، با یادآوری سخنان پیشین اردوغان در سال ۲۰۰۳ مبنی بر عضویت کامل در اتحادیه اروپا به عنوان هدف اصلی دولت، و نیز تعبیر وی از روند الحاق به عنوان "بزرگترین جهش مدرنیزاسیون" در سال ۲۰۱۱، به تغییر رویکرد وی اشاره می‌کند. او بیان می‌کند که رفتارهای اقتدارگرایانه و انتقادات نهادهای حقوقی اتحادیه اروپا، منجر به محکومیت اتحادیه توسط اردوغان در سال ۲۰۱۷ به عنوان "اتحاد صلیبی علیه ترکیه اسلامی" شد. جالب اینجاست که آک یول، وخامت اقتصادی ترکیه را از همان زمان آغاز شده می‌داند، اما اردوغان مجدداً در سال ۲۰۲۱ خواستار نزدیکی به اتحادیه اروپا شده است.

این تحلیلگر ترک، با تاکید بر اینکه توسعه روابط استراتژیک با اروپا، تاثیر مثبتی بر روابط سیاسی خواهد داشت، اما شروع مذاکرات عضویت را بدون اجرای احکام دادگاه حقوق بشر اروپا، پذیرش معیارهای کپنهاگ، و پایبندی به اصل تفکیک قوا، استقلال قضایی و آزادی اندیشه و بیان، عملاً غیرممکن می‌داند. وی معتقد است که حتی شروع مذاکرات، حس اطمینان قانونی را به سرمایه‌گذاران داده و سرمایه‌گذاری را به ترکیه بازمی‌گرداند، اما در حال حاضر هیچ چشم‌انداز روشنی در این زمینه وجود ندارد.

پاسخ صریح اروپا به رویکرد ترکیه

در سال ۲۰۲۵، اردوغان اعلام کرد که تامین امنیت و ثبات در اروپا، نیازمند حمایت ترکیه از امنیت اروپایی‌ها است و اتحادیه باید استراتژی خود را تغییر دهد. اما پاسخ سانچز آمور، گزارشگر ترکیه در پارلمان اروپا، روشن بود: "راه عضویت در اتحادیه اروپا از طریق اشتراک قدرت نظامی نمی‌گذرد. عضویت، صرفاً در مسیر دموکراسی قابل تحقق است."

اولاف شولتز، صدراعظم آلمان، نیز پیش از این در آنکارا به صراحت اعلام کرد که بدون پیروی ترکیه از معیارهای کپنهاگ، بحث عضویت مطرح نخواهد شد.

توقف مذاکرات عضویت؛ چراغ قرمزی آشکار

انگین اویسال، دیپلمات سابق وزارت امور خارجه ترکیه، معتقد است که اروپا پیشتر در حوزه دموکراسی با ترکیه همکاری می‌کرد، اما اکنون تنها در حوزه امنیتی و دفاعی انتظار همکاری دارد و بحث دموکراسی و عضویت متوقف شده است. وی به نقشه‌ای اشاره می‌کند که در سایت رسمی اتحادیه اروپا منتشر شده و در آن، نقشه ترکیه با رنگ قرمز مشخص شده و زیر آن عبارت "مذاکرات عضویت، متوقف شده است" نوشته شده است. اویسال این را "چراغ قرمز آشکار" می‌داند و تاکید می‌کند که موقعیت جغرافیایی و توان دفاعی ترکیه، به معنای همکاری اروپا در هر زمینه‌ای با این کشور نیست. وی همچنین بیان می‌دارد که امنیت دموکراتیک، باید در اولویت قرار گیرد و معماری امنیتی اروپا با محیطی آغاز می‌شود که در آن دموکراسی و حاکمیت قانون تضمین شده باشد.

اویسال بر لزوم نگاهی منطقی به نقشه راه ۲۰۳۰ و نقشه راه آمادگی دفاعی تاکید کرده و معتقد است که ترکیه نباید در شرایطی قرار گیرد که فقط در حوزه امنیتی و دفاعی با اروپا همکاری کند. وی خواستار حمایت از وحدت اروپا و حضور فعال ترکیه در پلتفرم‌های مختلف، از جمله جامعه سیاسی اروپا، شده و اولویت را اجرای اصلاحات لازم برای انتقال مذاکرات عضویت از "قرمز" به "سبز" دانسته است.

"به خودتان بیایید، به اتحادیه اروپا نمی‌پیوندیم..."

مهمت اُجاکتان، تحلیلگر محافظه‌کار ترک، با لحنی کنایی بیان می‌دارد که صرف حضور مقامات اروپایی در آنکارا، سیاستمداران ترک را وادار به بیان جملاتی مبنی بر "مصمم بودن به پیوستن به اتحادیه اروپا" می‌کند. وی از این اظهارات ابراز ناراحتی کرده و می‌گوید که زمانی که دولت هیچ قصدی برای پایبندی به معیارهای اساسی اتحادیه اروپا در زمینه‌های قانون، دموکراسی، شفافیت و پاسخگویی ندارد، و مردم نیز این موضوع را فراموش کرده‌اند، ادامه این لفاظی‌ها بی‌معنی است. او معتقد است که اگر ترکیه واقعاً مصمم به پیوستن بود، باید رویه‌ها و قوانین اتحادیه اروپا را می‌پذیرفت.

اُجاکتان با اشاره به پاسخ صدراعظم آلمان در مورد عضویت ترکیه، که تاکید بر رعایت معیارهای کپنهاگ و ناسازگاری برخی رویه‌های ترکیه با درک اروپا از قانون و دموکراسی داشت، می‌گوید: "واقعاً انتظار داشتیم چه بگوید؟" وی معتقد است که آلمان آشکارا اعلام کرده که ترکیه در وضعیت فعلی، جایی در اتحادیه اروپا نخواهد داشت و شایسته عضویت نیست.

دور شدن از هدف عضویت

در حال حاضر، بسیاری از تحلیلگران و ناظران سیاسی در ترکیه بر این باورند که دولت اردوغان صرفاً به دنبال همکاری تجاری و دفاعی با آمریکا و بهره‌مندی از تخفیف‌های گمرکی است و از هدف عضویت در اتحادیه اروپا دور شده است.

اما اوزگور اوزل، رهبر حزب جمهوری خلق، اعلام کرده است که در اولین انتخابات پیش رو، قدرت به دست حزب او خواهد افتاد و پس از انحلال نظام سیاسی - اجرایی ریاستی و بازگشت به نظام پارلمانی، مذاکرات عضویت در اتحادیه اروپا مجدداً آغاز خواهد شد.