نفت در آستانه انفجار! سرمایهگذاری کلان در راه است؟ رازهای صندوق توسعه ملی فاش شد!
صندوق توسعه ملی با هدف افزایش ظرفیت تولید و بازدهی، بر سرمایهگذاری در پروژههای نفتی با اعطای تسهیلات تاکید کرد.
دولت سیزدهم با اتکا به ظرفیتهای داخلی و مشارکت صندوق توسعه ملی، گامی بلند در جهت احیای تولید نفت و جبران افت سرمایهگذاری در این صنعت برداشته است. این رویکرد جدید، در مواجهه با چالشهای ناشی از کاهش دسترسی به منابع مالی بینالمللی، فرسودگی تأسیسات و افت طبیعی میادین نفتی، به عنوان راهکاری اساسی برای حفظ و ارتقای توان تولید کشور در دستور کار قرار گرفته است.
رکود سرمایهگذاری در صنعت نفت؛ زنگ خطری برای تولید
بر اساس گزارشهای رسمی، حجم سرمایهگذاری سالانه در صنعت نفت ایران از حدود ۳۰ میلیارد دلار در دهه ۸۰ به کمتر از ۹ میلیارد دلار در سالهای اخیر کاهش یافته است. این رقم نه تنها برای توسعه میادین جدید کافی نیست، بلکه حتی توانایی تأمین نیازهای حداقلی برای «نگهداشت تولید» را نیز ندارد. در شرایطی که بیش از ۶۰ درصد تجهیزات سطحالارضی عمر بالای ۳۰ سال دارند و میادین بزرگ کشور سالانه با افت طبیعی ۴ تا ۶ درصدی روبرو هستند، نبود تزریق سرمایه، آثار این افت را تشدید میکند.
استراتژی جدید؛ اتکا به توانمندیهای داخلی
در مواجهه با این چالشها، رویکرد دولت از انتظار برای سرمایهگذاران خارجی به سمت تقویت مدلهای مشارکت داخلی، استفاده از ابزارهای مالی نوین و فعالسازی ظرفیت صندوق توسعه ملی تغییر یافته است. این تغییر رویکرد که از اواخر سال گذشته شتاب گرفته، اکنون به ستون اصلی تأمین مالی پروژههای نفتی تبدیل شده است. پیشبینی میشود در سال ۱۴۰۴، حدود ۷ میلیارد دلار از منابع صندوق توسعه ملی به پروژههای نفتی اختصاص یابد و در صورت تحقق این رقم، برای نخستین بار یک منبع داخلی به بزرگترین تأمینکننده سرمایه در صنعت نفت بدل خواهد شد.
سه سازوکار کلیدی در تأمین سرمایه داخلی
در حال حاضر، سه سازوکار اصلی نقش محوری در تأمین سرمایه داخلی ایفا میکنند:
۱. اوراق مشارکت ارزی ریالی با تضمین صندوق
این ابزار که از نیمه دوم سال ۱۴۰۳ فعال شده، به پروژهها امکان میدهد با نرخ بازده مشخص و پشتوانه صندوق توسعه ملی، بخشی از هزینههای توسعه را تأمین کنند. جذابیت این اوراق برای بخش خصوصی در پوشش کامل ریسک نکول و بازدهی مستقل از نوسانات بازار نفت نهفته است.
۲. مشارکت مستقیم صندوق توسعه ملی با شرکتهای E&P داخلی
در این مدل، صندوق توسعه ملی به جای نقش وامدهنده، به عنوان شریک بلندمدت در پروژهها حضور یافته و بخشی از جریان نقدی آتی را دریافت میکند. این رویکرد که در چند میدان کوچک و متوسط آزموده شده، به دلیل تقسیم ریسک و افزایش انگیزه طرفین برای تسریع در اجرا، جذابیت بیشتری نسبت به وامهای سنتی برای شرکتهای داخلی دارد.
۳. خطوط اعتباری ریالی ویژه پروژههای نگهداشت تولید
تاکنون حدود ۲۸ هزار میلیارد تومان برای این خطوط اعتباری اختصاص یافته است. این تسهیلات به پروژههایی تعلق میگیرد که با کمترین هزینه و سریعترین زمان، امکان بازگشت تولید را فراهم میسازند. این امر در جبران افت طبیعی میادین و کاهش نیاز به حفاری چاههای جدید یا توسعه میادین تازه، نقشی حیاتی ایفا میکند.
دستاوردهای اولیه؛ گامی در جهت احیای تولید
نتایج نیمسال نخست اجرای این سیاستها، آثار ملموسی را به همراه داشته است. گزارشها حاکی از افزایش ظرفیت تزریق گاز در مناطق نفتخیز جنوب به ۱۱۵ میلیون مترمکعب در روز، کاهش حداقل ۱۲ درصدی سوزاندن گازهای همراه و افزودن حدود ۷۰ هزار بشکه به تولید روزانه از طریق طرحهای نگهداشت تولید است. همچنین در برخی میادین جنوبی، شاهد افزایش حدود ۲ درصدی ضریب بازیافت بودهایم که در سالهای اخیر امری کمسابقه محسوب میشود.
چالشهای پیش رو و ضرورت تسریع در اجرا
کارشناسان بر این باورند که احیای صنعت نفت نیازمند ترکیبی از منابع داخلی و مدلهای نوآورانه است و نمیتوان به انتظار سرمایهگذاران خارجی نشست. سرعت عمل در اجرای این مدلها، به ویژه در شرایط افت طبیعی میادین، عامل حیاتی موفقیت محسوب میشود. افت تولید حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ هزار بشکهای در صورت عدم سرمایهگذاری سالانه ۱۲ تا ۱۵ میلیارد دلاری در دو تا سه سال آینده، تهدیدی جدی برای امنیت انرژی و درآمدهای ارزی کشور تلقی میشود.
با وجود دستاوردهای کنونی، مسیر پیش رو همچنان چالشبرانگیز است. جذابیت پایین پروژههای بالادستی برای سرمایهگذاران داخلی به دلیل جریان نقدی دیرهنگام، نوسانات نرخ ارز و نبود ابزارهای پوشش ریسک، و همچنین نیاز به تقویت جدی توان تجهیزات و فناوری شرکتهای داخلی، از جمله این چالشهاست. با این حال، اجماع کارشناسی بر این است که تثبیت این مدلها میتواند صندوق توسعه ملی را از یک نهاد مالی منفعل به یک «بازوی سرمایهگذاری هوشمند» تبدیل کند که ضمن کسب بازدهی بلندمدت، به حفظ و افزایش ظرفیت تولید نفت یاری میرساند.
افق پیش رو؛ پایداری تولید با اتکا به ابزارهای داخلی
ترکیب اوراق مشارکت تضمینشده، مشارکت مستقیم صندوق توسعه ملی و خطوط اعتباری پروژههای سریعالاثر، اکنون به مهمترین ابزارهای احیای سرمایهگذاری نفتی بدل شدهاند. این رویکرد نشان میدهد که حتی بدون اتکا به جریان گسترده سرمایه خارجی، میتوان مسیری پایدار برای حفظ تولید و نوسازی صنعت نفت ایجاد کرد، به شرطی که تصمیمگیریها منسجم بوده و تأمین مالی پروژهها به صورت مستمر ادامه یابد.