غنوشی: پایان دوران یک چهره پرحاشیه در ترکیه؟
اردوغان و الغنوشی در تونس درباره سیاست خارجی عمل‌گرایانه، روابط اقتصادی و دموکراسی زندانی بحث کردند.
سکوت آنکارا در قبال زندانی شدن رفیق قدیمی اردوغان؛ چرایی تغییر اولویت‌های سیاست خارجی ترکیه در قبال تونس
در روزهای اخیر، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه، تمایل کمتری به اظهارنظر در خصوص مسائل سیاسی شمال آفریقا نشان داده و تمرکز خود را بر توسعه روابط اقتصادی معطوف کرده است. این در حالی است که راشد الغنوشی، رئیس پیشین پارلمان تونس و رهبر جنبش النهضه که از دوستان قدیمی اردوغان به شمار می‌آید، در زندان به سر می‌برد و وضعیت سلامت او نگران‌کننده گزارش شده است.
اعتصاب غذای الغنوشی در اعتراض به وضعیت تونس
الغنوشی به عنوان یکی از منتقدان سرسخت قیس سعید، رئیس جمهور تونس، در حمایت از سیاستمداران مخالف مانند جوهر بن مبارک و عصام چبی، دست به اعتصاب غذا زده است. وی معتقد است که قیس سعید با استفاده ابزاری از قوه قضائیه، تونس را به سمت حکومتی استبدادی سوق داده و آن را به یک "زندان رو باز" تبدیل کرده است.
تغییر اولویت‌ها؛ از حمایت از النهضه تا سکوت در برابر سرکوب
در گذشته، تحولات سیاسی تونس و سرنوشت سیاستمدارانی چون الغنوشی، از اولویت‌های مهم رجب طیب اردوغان و حزب عدالت و توسعه بود. اما اکنون، با اعتصاب غذا و بازداشت الغنوشی، شاهد سکوت معنادار آنکارا در این خصوص هستیم. این تغییر رویکرد نشان‌دهنده دگرگونی اولویت‌های سیاست خارجی اردوغان در قبال تونس است؛ به طوری که الغنوشی دیگر به عنوان یک بازیگر استراتژیک تلقی نمی‌شود.
صدای تنها مانده؛ عبدالله گل، رئیس جمهور سابق ترکیه
عبدالله گل، رئیس جمهور سابق ترکیه، تنها سیاستمدار برجسته این کشور است که در روزهای اخیر نسبت به وضعیت راشد الغنوشی ابراز نگرانی کرده است. گل در پیامی که به زبان انگلیسی منتشر شد، بر اعتقاد الغنوشی به دموکراسی و نحوه اجرای آن در زمان قدرت تاکید کرد و آزادی وی را خواستار شد.
نکته‌سنجی یاسین آکتای؛ مشاور سابق اردوغان
پروفسور یاسین آکتای، جامعه‌شناس و سیاستمدار ترک و از اعضای برجسته حزب عدالت و توسعه، تنها چهره‌ای از تیم اردوغان است که در خصوص وضعیت الغنوشی اظهارنظر کرده است. آکتای، ضمن اشاره به سابقه طولانی الغنوشی در ترویج مفاهیمی چون دموکراسی، حقوق بشر و همزیستی در گفتمان اسلام‌گرایانه، وی را چهره‌ای محبوب پس از انقلاب تونس خواند. وی همچنین اقدام قیس سعید در تعلیق قانون اساسی، انحلال مجلس و زندانی کردن الغنوشی را مورد انتقاد قرار داد و ادامه حبس این رهبر 84 ساله را مایه تاسف برای جهان اسلام دانست. او اعتصاب غذای الغنوشی را در همبستگی با زندانی سیاسی دیگر، جوهر بن مبارک، دانست.
آکتای در ادامه به نقل از بن مبارک نوشت: "کسی که به دموکراسی خیانت می‌کند، نمی‌تواند از طرف مردم صحبت کند. مشروعیت نه از لوله تفنگ، بلکه از صندوق رأی می‌آید."
با این حال، نکته قابل تامل این است که حتی یاسین آکتای نیز در مقاله خود، از ترکیه یا کشورهای اسلامی درخواست مشخصی برای حمایت از الغنوشی مطرح نکرده است.
چرا الغنوشی دیگر برای اردوغان اهمیت ندارد؟
تغییر موازنه قدرت در تونس، نقش کلیدی در این چرخش سیاست خارجی ترکیه ایفا می‌کند. با تثبیت رویکرد اقتدارگرایانه قیس سعید از سال 2021، نفوذ الغنوشی و جنبش النهضه که زمانی متحد ایدئولوژیک اردوغان محسوب می‌شد، کاهش یافته است. اردوغان اکنون ترجیح می‌دهد روابط مستقیمی با قیس سعید برقرار کند، امری که ارزش استراتژیک الغنوشی را برای او کمرنگ کرده است.
عمل‌گرایی جایگزین ایدئولوژی در سیاست خارجی ترکیه
حزب عدالت و توسعه در سال‌های اخیر، گفتمان اسلام‌گرایانه خود را به سمت رویکردی عمل‌گرایانه و دولت‌گرا سوق داده است. در این میان، تاکید الغنوشی بر "اسلام دموکراتیک" دیگر با مدل "رهبری قوی" اردوغان همسو نیست.
منافع اقتصادی؛ محرک اصلی روابط ترکیه و تونس
در شرایط فعلی بحران اقتصادی، دستاوردهای اقتصادی و دیپلماتیک برای اردوغان از اهمیت حیاتی برخوردار است. ترکیه به دنبال همکاری با تونس در صنایع دفاعی، انرژی و تجارت است. حمایت از الغنوشی می‌توانست به روابط با دولت فعلی تونس آسیب برساند، از این رو، اردوغان سکوت را ترجیح داده است. هرچند روابط دیپلماتیک بین دو کشور در سطح عادی قرار دارد، اما فاصله‌ای سیاسی نیز مشاهده می‌شود. ترکیه اکنون پهپاد و فناوری دفاعی به تونس صادر می‌کند و این همکاری از کانال دولت قیس سعید صورت می‌گیرد.
تحلیل تحلیلگران بین‌المللی
تحلیلگران بین‌المللی نیز به این موضوع توجه ویژه‌ای دارند. مارک لینچ، استاد دانشگاه جورج واشنگتن، سکوت اردوغان را "همبستگی عمل‌گرایانه میان رهبران اقتدارگرای کنونی ترکیه و تونس" توصیف کرده است. سارا یرکس از بنیاد کارنگی معتقد است که سیاست ترکیه در تونس "مبتنی بر منافع است، نه پیوند ایدئولوژیک" و چهره‌هایی چون الغنوشی "به عنوان بار اضافی دیده می‌شوند". ایلهان اوزگل، دانشگاهی ترک، نیز سیاست خارجی ترکیه را "مبتنی بر سود اقتصادی" دانسته و کنار گذاشته شدن چهره‌هایی مانند الغنوشی را در این الگو طبیعی قلمداد کرده است. ولی مراد یتکین، تحلیلگر برجسته ترک، سکوت اردوغان را "سکوتی استراتژیک" برای حفظ موازنه بین‌المللی تفسیر کرده است.
در سال‌های اخیر، ترکیه به دولت‌های مصر، امارات متحده عربی و عربستان سعودی نزدیک شده است و فضای فعالیت برای نویسندگان و سیاستمداران اخوانی در آنکارا و استانبول محدود گشته است.
