۱٠۲ سال دموکراسی ترکیه: تحلیلگر ترک پرده از حقیقت تکاندهندهای برمیدارد!
انتخابات ترکیه صحنه رقابت میان اردوغان و کمالیستها بر سر جمهوریت، دموکراسی، لائیسیته و محافظهکاری است.
در یکصد و دومین سالگرد تاسیس نظام جمهوری در ترکیه، روزنامههای این کشور به طور گسترده به "جشن جمهوریت" پرداخته و در این میان، وضعیت دموکراسی در این کشور مورد بحث و تحلیل ناظران سیاسی قرار گرفته است.
بازتاب متفاوت سالگرد در رسانهها
صفحات نخست روزنامههای چاپ آنکارا، شاهد بازتاب دیدگاههای سیاسی متفاوتی درباره سالگرد تاسیس جمهوری ترکیه بود. روزنامههای محافظهکار، که به حزب عدالت و توسعه نزدیک هستند، با قرار دادن عکس بزرگ رجب طیب اردوغان بر صفحه نخست، رویکردی متفاوت را در پیش گرفتند. این رویکرد نشاندهنده چالش محافظهکاران با نقش مصطفی کمال آتاترک، رهبر ملیگرا، لاییک و سکولار، است.
محوریت آتاترک در رسانههای کمالیست
در مقابل، روزنامههای لاییک و کمالیست، که به حزب جمهوری خلق و مخالفان اردوغان گرایش دارند، محوریت نقش تاریخی آتاترک را در تیترها و عکسهای صفحه نخست خود به نمایش گذاشتند. این تفاوت در رویکرد رسانهای، نشاندهنده دوگانگی دیدگاههای سیاسی اصلی در ترکیه، یعنی محافظهکار و لاییک، نسبت به جایگاه آتاترک پس از ۱۰۰ سال از تاسیس نظام جمهوری است. در حالی که محافظهکاران تلاش در کمرنگ کردن نقش آتاترک دارند، لاییکها و کمالیستها او را به عنوان موسس جمهوری و رهبر نجاتبخش، جایگاهی مهم قائل هستند.
مفاهیم کلیدی جمهوری و نگاه منتقدان
مفاهیمی چون استقلال، جمهوریت، توسعه، عدالت، انتخابات آزاد، دموکراسی، قدرت نهادها و برجسته کردن نقش شهروندان، به ویژه زنان و کودکان، همواره از سوی طرفداران آتاترک اهمیت حیاتی داشته است. با این حال، منتقدان اردوغان معتقدند که در ۱۰۰ سالگی جمهوری ترکیه، اردوغان و حزبش، این کشور را به سمتی سوق دادهاند که بسیاری از دستاوردهای نام جمهوری تضعیف شده یا رو به افول نهاده است.
تحلیل وضعیت دموکراسی در ترکیه
عاکف بکی، از تحلیلگران مشهور ترکیه و مشاور سابق اردوغان، به بررسی وضعیت دموکراسی در این کشور پس از بیش از یک قرن از عمر جمهوری پرداخته است. او با اشاره به نام رسمی کره شمالی به عنوان "جمهوری دموکراتیک خلق کره شمالی"، این موضوع را مطرح میکند که دموکراسی در آن کشور تنها در نام و عنوان وجود دارد و اثری از آن در عمل دیده نمیشود. سپس به مقایسه با جمهوری ترکیه میپردازد.
گذار از تکحزبی به چندحزبی: تجربهای با فراز و نشیب
بکی اذعان میدارد که جمهوری ترکیه، با وجود همه کاستیها، یک جمهوری دموکراتیک کامل نیست. این نظام در ابتدا با یک رژیم تکحزبی و تکنفره آغاز شد، اما تجربه دموکراسی در این کشور، فرمایشی و نمایشی نبوده است. برای ۷۵ سال، ترکیه شاهد دموکراسی چندحزبی بوده و با وجود وقفههای ناشی از کودتاهای نظامی، بر رژیمهای موقت ضد دموکراسی غلبه کرده و به صندوق رأی بازگشته است. با این حال، وی معتقد است که کشور هنوز از سایه نگرانیها در مورد آینده دموکراسی، صندوق رأی و حکومت چندحزبی رهایی نیافته و ممکن است در حال گذر از دورهای دشوار باشد.
نگرانیها در مورد سلامت انتخابات و ماهیت جمهوری
بکی به این نکته اشاره میکند که پس از ۷۵ سال از گذار به دموکراسی چندحزبی، ترکیه نباید با ترس و نگرانی درباره سلامت انتخابات و دموکراسی چندحزبی روبرو باشد. وی با یادآوری سخن سلیمان دمیرل مبنی بر اینکه "بهترین ویژگی حزبی که با انتخابات از میدان بیرون رانده میشود، این است که میتواند باز هم با انتخابات به میدان بازگردد"، این سوال را مطرح میکند که چرا اکنون نگرانیهایی در مورد ماهیت جمهوری وجود دارد.
تناقض در یادبودها: فتح و جمهوریت
به عنوان نمونهای از این تناقض، بکی به مراسم جشن روز فتح در ۲۹ مه اشاره میکند که در آن، یاد فاتح سلطان محمد گرامی داشته میشود. اما در روز جمهوری، ۲۹ اکتبر، دولت تمایلی به ذکر نام آتاترک ندارد. دولت و حزب عدالت و توسعه، آتاترک و جمهوری را اغلب دشمن دین معرفی میکنند، در حالی که جمهوری بر مبنای شهروندی برابر و حاکمیت ملی، نه با دین، بلکه با سلطنت موروثی مخالف است. بنابراین، مخالفت با جمهوری، در واقع نوعی طرفداری از سلطنت محسوب میشود.
آرزوی تاج دموکراسی بر سر جمهوریت
بکی در پایان ابراز امیدواری میکند که جمهوری ترکیه، بتواند تاج افتخار دموکراسی را نیز بر سر بگذارد و دیگر منطقی نباشد که سلطنت را در مقابل جمهوری و گذشته را در مقابل آینده قرار دهیم.
