ترکیه ۱۰۲ ساله: دموکراسی در آستانه فروپاشی؟ تحلیلگر ترک پرده برداشت!
اردوغان در سالگرد جمهوری ترکیه با اشاره به دموکراسی و انتخابات، از آتاترک و احزاب سیاسی یاد کرد.
صد و دومین سالگرد تأسیس نظام جمهوری ترکیه و «جشن جمهوریت» موضوع عکس و تیتر صفحه نخست روزنامه‌های چاپ آنکارا بود. تحلیلگران و ناظران سیاسی درباره وضعیت کنونی دموکراسی در این کشور پس از گذشت بیش از یک قرن از تأسیس نظام جمهوری بحث می‌کنند.
تفاوت دیدگاه‌های سیاسی در بازتاب سالگرد تأسیس جمهوری
یکی از ابعاد جالب توجه در نحوه بازتاب سالگرد تأسیس جمهوری ترکیه در روزنامه‌ها، نمایان بودن تفاوت دیدگاه‌های سیاسی جراید مختلف آنکارا است. روزنامه‌های محافظه‌کار نزدیک به حزب عدالت و توسعه، ترجیح دادند عکس بزرگ رجب طیب اردوغان را در صفحه نخست خود به نمایش بگذارند.
این رویکرد روزنامه‌های محافظه‌کار، نشان‌دهنده این واقعیت است که نقش مصطفی کمال آتاترک به عنوان یک رهبر ملی‌گرا، لاییک و سکولار، همچنان از سوی محافظه‌کاران محل چالش است.
در مقابل، روزنامه‌های لاییک و کمالیست نزدیک به حزب جمهوری خلق و مخالفان اردوغان، در تیتر و عکس صفحه نخست، محوریت نقش تاریخی آتاترک را برجسته کردند. این موضوع نشان می‌دهد که دو جریان سیاسی اصلی محافظه‌کار و لاییک در ترکیه، همچنان نگاه متفاوتی به نقش مصطفی کمال آتاترک دارند. محافظه‌کاران تلاش می‌کنند تا حد مشهودی به آتاترک بی‌اعتنایی کنند، اما لاییک‌ها و کمالیست‌ها، همچنان برای آتاترک به عنوان موسس جمهوری و رهبر نجات‌بخش، جایگاه مهمی قائل هستند.
مفاهیم جمهوری و دغدغه‌های منتقدان
مفاهیمی همچون استقلال، جمهوریت، توسعه، عدالت، انتخابات آزاد، دموکراسی، قدرت نهادها و برجسته کردن نقش شهروندان و به ویژه زنان و کودکان، همواره از نظر طرفداران آتاترک اهمیت حیاتی دارد. با این حال، منتقدان اردوغان معتقدند که در صد و دومین سالگرد جمهوری ترکیه، اردوغان و حزب او، این کشور را به سمت و سویی برده‌اند که در آن، بسیاری از مفاهیم و دستاوردهای نام جمهوری تضعیف شده یا رو به افول نهاده است.
تحلیل وضعیت دموکراسی در ترکیه
عاکف بکی، از تحلیلگران مشهور ترکیه و مشاور سابق نزدیک اردوغان، به بررسی وضعیت کنونی دموکراسی در این کشور پرداخته است. وی که سال‌هاست به جرگه منتقدان اردوغان پیوسته، دیدگاه خود را درباره ارتباط جمهوری و دموکراسی در ترکیه اینگونه بیان می‌کند:
آیا بر سر جمهوری، تاج دموکراسی گذاشتیم؟
بکی با اشاره به نام رسمی نظام سیاسی کره شمالی به عنوان «جمهوری دموکراتیک خلق کره شمالی» و مقایسه آن با واقعیت عینی که نشان‌دهنده نبود دموکراسی در این کشور است، به بررسی وضعیت جمهوری ترکیه می‌پردازد. او اذعان می‌کند که جمهوری ترکیه لزوماً یک جمهوری دموکراتیک کامل نیست و مسیر خود را با یک رژیم تک‌حزبی آغاز کرده است. با این حال، او منصفانه می‌نگرد که تجربه دموکراسی در ترکیه، فرمایشی و نمایشی نبوده است.
ترکیه، با وجود همه کاستی‌هایش، 75 سال است که یک دموکراسی چندحزبی را تجربه کرده است. این کشور در گذار از یک سیستم دموکراتیک تک‌حزبی به یک سیستم چندحزبی موفق بوده و علی‌رغم وقفه‌های ناشی از کودتاهای نظامی، بر رژیم‌های موقت ضد دموکراسی غلبه کرده و به صندوق رأی و انتخابات واقعی بازگشته است.
با این حال، بکی اذعان می‌دارد که ترکیه هنوز به طور کامل از سایه نگرانی‌ها در مورد آینده دموکراسی، صندوق رأی و حکومت چندحزبی رهایی نیافته و ممکن است در حال گذر از دوره‌ای سخت باشد که این سایه در حال عمیق‌تر شدن است.
نگرانی از سلامت انتخابات و تفاوت در بزرگداشت‌ها
وی با یادآوری پذیرش شکست حزب خود توسط عصمت اینونو در انتخابات سال 1950، که ناشی از باور او به استقلال و اقتدار هیئت عالی انتخابات بود، ابراز تاسف می‌کند که پس از 75 سال، ترکیه نباید در شرایطی قرار گیرد که یک بار دیگر، درباره سلامت انتخابات و دموکراسی چندحزبی، ترس و نگرانی وجود داشته باشد. سخن مشهور مرحوم سلیمان دمیرل مبنی بر اینکه «بهترین ویژگی حزبی که با انتخابات از میدان بیرون رانده می‌شود، این است که می‌تواند باز هم با انتخابات به میدان بازگردد» نیز در این میان مورد اشاره قرار می‌گیرد.
بکی به تفاوت در نحوه بزرگداشت‌ها اشاره می‌کند و می‌گوید که در مراسم جشن روز فتح، حتماً از فاتح سلطان محمد یاد می‌شود، اما در روز جمهوری، دولت تمایلی به ذکر نام آتاترک ندارد. او این اقدام دولت را تلاش برای پاک کردن نام آتاترک از حافظه تاریخ تلقی می‌کند.
تحلیلگر ترک تأکید می‌کند که دولت و حزب عدالت و توسعه، غالباً آتاترک و جمهوری را به عنوان دشمن دین معرفی می‌کنند، در حالی که واقعیت این است که جمهوری، مبتنی بر شهروندی برابر و حاکمیت ملی، نه با دین، بلکه با سلطنت موروثی مخالف است. بنابراین، تضاد جمهوری با سلطنت است، نه با دین. مخالفت با جمهوری، نوعی طرفداری از سلطنت محسوب می‌شود.
در نهایت، بکی ابراز امیدواری می‌کند که جمهوری ترکیه، بتواند تاج افتخار دموکراسی را نیز بر سر بگذارد و دیگر منطقی نباشد که سلطنت را در مقابل جمهوری و گذشته را در مقابل آینده قرار دهیم.
