یادداشت امانپور: گلخانه‌های خودپایدار هوشمند، ناجی بحران آب یا توهمی نو؟
گلخانه‌های هوشمند با نوآوری فناورانه، خودپایداری و مهندسی مالی، تمدن‌سازی در بیابان، تأمین آب و انرژی و توسعه پایدار از طریق کشاورزی نوین را ممکن می‌سازند.
طراحی گلخانه‌های هوشمند و خودپایدار؛ راهکاری نوین برای تمدن‌سازی در مناطق بیابانی
چالش‌های موجود و راه‌حل‌های پیشنهادی
دکتر محمدتقی امانپور، معاون پیشین آموزش و تحقیقات وزارت جهاد سازندگی و نظریه‌پرداز حوزه کشاورزی و محیط زیست، طی ۱۲ یادداشت، راهکارهای کاربردی برای مقابله با چالش آب ارائه کرده است. این راهکارها شامل تولید آب جدید از طریق آبخیزداری و آبخوانداری، افزایش بهره‌وری مصرف آب در کشاورزی، استفاده از آب‌های غیرمتعارف، بهره‌گیری از گونه‌های گیاهی و جانوری مقاوم، تولید محصول در ماشین به‌جای اراضی، استفاده از کودهای نوآورانه، بازمهندسی اقتصاد آب با ساختار «بازار آب»، مهار و بهره‌برداری از سیلاب‌ها، بازمهندسی بهره‌برداری از سدها، شیرین‌سازی نوآورانه آب دریاها، احداث پردیس‌های خودپایدار و فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی با کشورهای همسایه است.
نوآوری در صنعت گلخانه‌ای؛ گامی به سوی تمدن‌سازی
با وجود دستاوردهای چشمگیر در صنعت گلخانه‌ای، مانند افزایش تولید به ازای واحد سطح، تولید مستمر در طول سال، ترکیب تولیدات مختلف و استفاده کارآمد از فضا، چالش‌هایی نظیر مصرف آب و تأمین انرژی همچنان پابرجا هستند. در یادداشت سیزدهم، دکتر امانپور به نوآوری در فناوری صنعت گلخانه‌ای با طراحی و احداث گلخانه‌های هوشمند و خودپایدار در حوزه‌های آب، انرژی و فرآوری پسماند پرداخته است. این رویکرد می‌تواند امکان تمدن‌سازی در هر عرصه بیابانی را فراهم آورد.
مفهوم خودپایداری در گلخانه‌های نوین
خودپایداری در گلخانه‌ها به معنای طراحی سیستمی است که آب و انرژی مورد نیاز خود را تولید کرده و پسماندهای تولیدی را فرآوری نماید. چنین گلخانه‌ای نه‌تنها نیازمند حمایت بیرونی نیست، بلکه می‌تواند به‌عنوان تأمین‌کننده نیازهای دیگران عمل کند. این مفهوم، نمادی از تعالی و تکامل تمدنی است.
فرآیندهای خودپایداری در تأمین آب
تأمین آب در گلخانه‌های بیابانی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های موجود، مدیریت مصرف و بازچرخانی آب صورت می‌گیرد. این فرآیندها شامل سیستم‌های سطوح آبگیر باران، زه‌کشی اراضی شور، جذب رطوبت هوا (با روش‌های سنتی و فناورانه) و بهره‌گیری از خود گلخانه به‌عنوان تولیدکننده آب (از طریق سطوح شیشه‌ای و پنل‌های اگروولتائیک) است. همچنین، بازچرخانی آب مصرفی با استفاده از روش‌های فیزیکی، بیولوژیک و گیاهان آبزی، منبعی پایدار برای تأمین آب محسوب می‌شود.
تولید انرژی پاک و پایدار
تأمین انرژی در گلخانه‌های خودپایدار از طریق پنل‌های خورشیدی فوتوولتائیک، پنل‌های اگروولتائیک (که همزمان آب و برق تولید می‌کنند)، استفاده از حرارت خورشیدی و فرآوری پسماندها (کشاورزی، شهری و صنایع کشاورزی) برای تولید سوخت زیستی و برق صورت می‌گیرد. این روش‌ها نه‌تنها به تولید انرژی پاک کمک می‌کنند، بلکه مزایای اقتصادی و زیست‌محیطی قابل توجهی نیز دارند.
مراحل تکاملی احداث و تمدن‌سازی
ایجاد تمدن بیابانی از طریق گلخانه‌های خودپایدار هوشمند در پنج مرحله تکاملی دنبال می‌شود:
- تمدن هوشمند گلخانه‌ای مجازی: ارائه مفهومی تمدن گلخانه‌ای از طریق نمایشگاه مجازی.
- گلخانه آزمایشگاهی: فضایی برای تست، ارزیابی و صدور گواهی صلاحیت فناوری‌های مورد نیاز.
- گلخانه موضوعی: آزمایش ظرفیت گلخانه برای تولیدات تک‌محصولی.
- گلخانه جامع: پیاده‌سازی یکپارچه همه مراحل تولید در وسعتی بزرگ.
- تمدن بیابانی: تحقق کامل تمدن با قابلیت ایجاد برج‌های باغ آسمان، ویلاهای مدرن و تأسیسات لازم.
فرآیند تحقق: از آرزو تا واقعیت
طراحی و ایجاد این تمدن بیابانی، پس از تصویب به‌عنوان برنامه ملی در صندوق نوآوری و شکوفایی، با همکاری بخش خصوصی و بین‌المللی پیگیری شد. با وجود چالش‌های پیش‌آمده، حامیان جهانی از جمله سازمان جهانی اقلیم سبز، کنوانسیون جهانی بیابان‌زدایی، سرمایه‌گذاران چینی و کشورهای اروپایی، آمادگی خود را برای حمایت اعلام کرده‌اند. در حال حاضر، ورود یک سرمایه‌گذار داخلی در دست بررسی است.
مهندسی مالی؛ تضمین سودآوری و توسعه
مکانیزم‌های مهندسی مالی این برنامه نوآورانه، سودآوری قابل قبول در سه سال اول را تضمین می‌کند. این مکانیزم‌ها شامل مشارکت صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، فاندهای جهانی، فروش برق و آب تولیدی، حمایت وزارت نفت، تولید بنزین سبز، فروش تولیدات نوآورانه و امکان مشارکت فناوری‌های خرد و کلان در بازار جهانی است. این چشم‌انداز، نویدبخش خلق بازاری متنوع برای ارزش‌افزوده و ایجاد تمدنی پایدار، هوشمند و امیدبخش است.
