چالش آب تمام شد؟ امانپور: راه‌حل انقلابی «گلخانه‌های خودپایدار هوشمند»

دکتر محمدتقی امانپور، نظریه‌پرداز حوزه کشاورزی و محیط زیست، راهکارهای کاربردی برای چاره‌جویی چالش آب تدوین و ارائه کرده است. ایشان طی 12 یادداشت، دیدگاهی جامع از چاره‌جویی‌ها مطرح کرده و به پرسش‌های مخاطبان نیز پاسخ داده‌اند.

راهکارهای جامع برای چالش آب

دکتر محمدتقی امانپور، معاون آموزش تحقیقات وزارت جهاد سازندگی در ادوار مختلف و نظریه‌پرداز برجسته حوزه کشاورزی و محیط زیست، با هدف چاره‌جویی چالش آب، مجموعه‌ای از راهکارهای کاربردی را در قالب 12 یادداشت تدوین و ارائه کرده است. این راهکارها طیف وسیعی از فناوری‌های نوین و رویکردهای اقتصادی را در بر می‌گیرند.

فناوری‌های نوین برای تولید و مدیریت آب

از جمله راهکارهای ارائه شده عبارتند از:

• تولید یکصد میلیارد متر مکعب آب جدید با فناوری‌های آبخیزداری و آبخوانداری؛
• افزایش بهره‌وری در مصرف آب کشاورزی از 40 درصد به 85 درصد با سامانه آبیاری زیرسطحی مبتنی بر لوله‌های سفالی تراوا؛
• استفاده از آب‌های غیرمتعارف (شور، لب‌شور و پس‌آب)؛
• بهره‌گیری از گونه‌های گیاهی و جانوری مقاوم و پرمحصول؛
• تولید محصول در ماشین به‌جای تولید در اراضی و باغات؛
• استفاده از کود معدنی و ارگانیک نوآورانه برای صرفه‌جویی 70 درصدی در مصرف آب؛
• بازمهندسی اقتصاد آب با ساختارسازی نوآورانه تحت عنوان «بازار آب»؛
• مهار و بهره‌برداری از سیلاب‌های مخرب و سرگردان؛
• بازمهندسی بهره‌برداری از سدهای ساخته‌شده با تخلیه رسوبات مخازن و کاهش سطح تبخیر آب پشت سد؛
• شیرین‌سازی آب دریاها به شیوه‌های نوآورانه و کم‌هزینه؛
• احداث پردیس‌های موضوعی خودپایدار که آب و انرژی مورد نیاز خود را تأمین می‌کنند؛
• فعال‌سازی دیپلماسی اقتصادی جهت مولدسازی و استفاده از منابع آب کشورهای همسایه.

گلخانه‌های هوشمند و خودپایدار: راهی به سوی تمدن‌سازی در مناطق بیابانی

در ادامه، یادداشت سیزدهم دکتر امانپور به نوآوری در فناوری صنعت گلخانه‌ای و احداث گلخانه‌های هوشمند و خودپایدار با تمرکز بر حوزه‌های آب، انرژی و فرآوری پسماند می‌پردازد. این رویکرد، امکان تمدن‌سازی را در هر عرصه، حتی مناطق بیابانی، فراهم می‌آورد.

بررسی وضع موجود گلخانه‌ها

گلخانه‌ها تحولات چشمگیری در تولید کشاورزی به همراه داشته‌اند، از جمله افزایش چشمگیر تولید به‌ازای واحد سطح، تولید مستمر در طول سال، ترکیب تولیدات مختلف (زراعی، باغی، دام، طیور و آبزیان)، استفاده کارآمد از فضا و تولید نامتناسب با فصل و سرزمین. با این حال، چالش‌های اساسی مانند مصرف آب و انرژی، اختصاص اراضی کشاورزی و هزینه‌های سنگین احداث، توسعه گسترده گلخانه‌ها را با موانعی مواجه کرده است.

مفهوم خودپایداری در گلخانه‌ها

خودپایداری به معنای طراحی گلخانه‌هایی است که قادر به تولید آب و انرژی مورد نیاز خود بوده و پسماندهایشان را فرآوری کنند. چنین گلخانه‌هایی نه تنها به حمایت تمدن‌های موجود نیازمند نخواهند بود، بلکه خود به تأمین‌کننده نیازهای آن‌ها تبدیل می‌شوند و نمادی از تعالی و تکامل تمدنی خواهند بود.

فرآیندهای خودپایداری در آب

برای تحقق خودپایداری در آب، گلخانه‌ها و مناطق بیابانی باید از تمام ظرفیت‌های موجود برای تولید، مدیریت مصرف و بازچرخانی آب بهره ببرند. این رویکرد شامل موارد زیر است:

• سیستم‌های سطوح آبگیر باران: جمع‌آوری و مدیریت نزولات جوی، حتی در مناطق بیابانی، با استفاده از روش‌هایی مانند آب‌انبارهای بیابانی.
• زهکشی اراضی: جمع‌آوری، تصفیه و تبدیل آب‌های شور ناشی از زهکشی اراضی بیابانی به آب قابل مصرف.
• جذب رطوبت هوا: استفاده از فناوری‌های نوین و راهکارهای سنتی برای جذب رطوبت هوا و تبدیل آن به آب قابل استفاده، از جمله استفاده از گیاهان خاص.
• گلخانه تولیدکننده آب: بهره‌گیری از سطوح شیشه‌ای و پلاستیکی گلخانه برای تبدیل رطوبت هوا به آب و استفاده از فناوری‌هایی مانند گلخانه‌های اگرو ولتائیک.
• بازچرخانی آب: جمع‌آوری، تصفیه و بازیافت آب مصرفی در گلخانه با استفاده از روش‌های فیزیکی، بیولوژیک و گیاهان آبزی، که علاوه بر تصفیه، محصولات قابل استفاده نیز تولید می‌کنند.

تولید انرژی پایدار

تولید انرژی در گلخانه‌های خودپایدار از طریق پنل‌های خورشیدی فوتوولتائیک، پنل‌های خورشیدی اگرو ولتائیک، استفاده از حرارت خورشیدی و مهم‌تر از همه، فرآوری پسماندهای کشاورزی، شهری و صنایع کشاورزی به انرژی صورت می‌گیرد. این فرآیند منجر به تولید برق پاک و ارزان، کود عالی از پسماند زغالی و جذب فاندهای جهانی می‌شود.

مراحل تکاملی در احداث و تمدن‌سازی

ایجاد این تمدن بیابانی طی پنج مرحله تکاملی صورت خواهد گرفت:

• تمدن هوشمند گلخانه‌ای مجازی: ارائه یک نمایشگاه مجازی از گلخانه خودپایدار هوشمند.
• گلخانه آزمایشی: فضایی برای بررسی، تست و ارزیابی فناوری‌های مورد نیاز.
• گلخانه موضوعی: آزمایش ظرفیت گلخانه برای تولید محصولات تک‌محصولی.
• گلخانه جامع: پیاده‌سازی تمام مراحل تولید در یک چارچوب یکپارچه در مساحتی وسیع.
• تمدن بیابانی: تحقق کامل تمدن با قابلیت ایجاد ساختمان‌های مدرن، سکونتگاه‌های پایدار و تأسیسات مورد نیاز.

فرایند تحقق: از ایده تا واقعیت

این برنامه ملی که در صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری مصوب شده، با وجود توقف اولیه به دلیل انصراف شریک سرمایه‌گذار، اکنون با حمایت‌های جهانی از جمله پیشنهاد 25 میلیون دلاری سازمان جهانی اقلیم سبز، آمادگی سازمان کنوانسیون جهانی بیابان‌زدایی، سرمایه‌گذار چینی و کشور اروپایی پیشرو در صنعت گلخانه‌ای، و همچنین ورود یک سرمایه‌گذار داخلی، در آستانه تبدیل شدن به واقعیت قرار دارد.

مهندسی مالی

تنوع خلق بازار برای ارزش‌افزوده در این اندیشه نوآورانه، سودآوری قابل‌قبول آن را در سه سال اول تضمین می‌کند. مکانیزم‌های مالی شامل مشارکت صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق توسعه سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی، فاندهای جهانی، فروش برق و آب تولیدی، حمایت وزارت نفت، تولید بنزین سبز و فروش تولیدات نوآورانه، این برنامه را به یک فرصت اقتصادی بی‌نظیر تبدیل کرده است.

امید است این دستاوردهای بی‌شمار، مورد توجه مسئولان، مردم و کارآفرینان قرار گرفته و در مسیر همکاری و پشتیبانی از این اثر بزرگ تمدنی گام بردارند.