بنزین سهمیه‌بندی شده به ازای هر نفر: راه‌حل جنجالی بحران سوخت کشور!
ناترازی بنزین ایران نیازمند اصلاح مصرف با رویکردی اقتصادی و در نظر گرفتن یارانه و قیمت است.
چالش ناترازی بنزین در اقتصاد ایران؛ کارشناس انرژی سه راهکار پیشنهادی را بررسی کرد
مصرف بی‌رویه بنزین؛ معضل ساختاری اقتصاد
حسین حیدریان، کارشناس انرژی، با اشاره به بحران ناترازی بنزین در کشور، این مسئله را یکی از چالش‌های ساختاری اقتصاد ایران طی سالیان متمادی عنوان کرد. وی توضیح داد که ایران با وجود برخورداری از ذخایر عظیم نفتی، همچنان در بخش مصرف سوخت، به ویژه بنزین، با کسری مواجه است. این در حالی است که ظرفیت پالایشی کشور حدود 110 میلیون لیتر در روز است، اما مصرف روزانه بنزین در برخی ایام تابستان 1404 از مرز 155 میلیون لیتر نیز فراتر رفته و کشور را مجدداً به واردات بنزین واداشته است. این وضعیت نه تنها منجر به خروج منابع ارزی می‌شود، بلکه آلودگی گسترده‌ای را نیز به محیط زیست شهری تحمیل می‌کند.
مواجهه دولت با چالش قیمت‌گذاری بنزین
حیدریان به دشواری‌های ناشی از طرح موضوع افزایش قیمت بنزین در فضای عمومی کشور اشاره کرد و بیان داشت که چنین بحث‌هایی با واکنش‌های شدید اجتماعی و سیاسی روبرو می‌شود. دولت‌ها نیز به دلیل تجربه ناخوشایند آبان 1398، عمدتاً به تکذیب افزایش قیمت بسنده می‌کنند. در این شرایط، راهکارهای اصلاح مصرف بنزین بار دیگر در دستور کار دولت قرار گرفته است، اما تجربیات گذشته نشان داده که سیاست‌های صرفاً قیمتی، بدون درک صحیح از ماهیت مصرف، به کاهش واقعی تقاضا منجر نشده و تنها باعث افزایش تورم و نارضایتی عمومی شده‌اند.
بررسی طرح‌های پیشنهادی دولت برای اصلاح وضعیت بنزین
کارشناس انرژی به تشریح سه طرح مطرح شده در دولت برای حل معضل بنزین پرداخت:
طرح اول: افزایش قیمت بنزین متناسب با تورم
این طرح، مشابه رویکرد سال 1398، صرفاً به افزایش قیمت بنزین منجر می‌شود و ممکن است صرفاً با تورم تعدیل شود. با این حال، مشکل اصلی ناترازی بنزین همچنان پابرجا خواهد ماند. علاوه بر این، به دلیل اختلاف چشمگیر قیمت بین بنزین یارانه‌ای و آزاد، سیگنال قیمتی لازم برای کاهش مصرف بنزین برای دهه‌ها ایجاد نخواهد شد.
طرح دوم: افزایش پلکانی قیمت بنزین (بنزین سه‌نرخی)
این طرح شامل افزایش پلکانی قیمت بنزین و سه‌نرخی شدن آن است. در این سناریو، محدودیت‌هایی برای مصرف بنزین با قیمت‌های 1500 تومان و 300 هزار تومان تعیین می‌شود. پس از اتمام سهمیه، مردم مجبور به خرید بنزین با قیمت سوم (احتمالاً بین 8 تا 15 هزار تومان) خواهند بود. این مدل نیز به دلیل محدودیت مصرف و عدم تمایز بین مصرف شخصی و حمل و نقل صنعتی، منجر به افزایش هزینه‌ها و تورم بر سفره مردم خواهد شد.
طرح سوم: بنزین به ازای هر نفر
حیدریان، طرح "بنزین به ازای هر نفر" را به عنوان بهترین گزینه معرفی کرد. این طرح، مصرف شخصی را از مصرف صنعت حمل و نقل جدا می‌کند و با انتقال مستقیم یارانه سوخت به هر فرد، دو هدف کلیدی را دنبال می‌کند: عدالت در توزیع و بهینه‌سازی داوطلبانه مصرف.
در این طرح، هر شهروند به صورت روزانه معادل یک لیتر بنزین یارانه‌ای (ماهانه 30 لیتر) اعتبار انرژی دریافت می‌کند. یک خانواده چهار نفره ماهانه 120 لیتر سهمیه یارانه‌ای خواهد داشت که می‌تواند آن را مصرف کرده یا در بورس انرژی به قیمتی نزدیک به نرخ آزاد بفروشد. این امر به افراد فاقد خودرو نیز امکان بهره‌مندی از یارانه ملی بنزین را می‌دهد و انگیزه‌ای اقتصادی برای کاهش مصرف بنزین در میان خودروها ایجاد می‌کند.
نکته حائز اهمیت این است که اعتبار بنزینی، برخلاف یارانه نقدی، ارزش خود را در برابر تورم حفظ می‌کند، زیرا ارزش ریالی آن متناسب با تغییر قیمت بنزین در بازار آزاد افزایش می‌یابد. این نظام به جای اجبار، بر انگیزه داوطلبانه صرفه‌جویی تکیه دارد؛ خانواده‌هایی که کمتر از سهمیه خود مصرف کنند، می‌توانند مازاد آن را فروخته و از سود حاصل بهره‌مند شوند. صنعت حمل و نقل نیز مصرف خود را با سوخت‌های جایگزین مانند LPG، CNG و برق تامین خواهد کرد.
نتیجه‌گیری: بنزین به ازای هر نفر؛ راهکاری عادلانه و هوشمندانه
حیدریان در پایان تاکید کرد که از میان گزینه‌های مطرح شده، "بنزین به ازای هر نفر" بهترین راهکار است. این طرح نه تنها به افزایش قیمت بنزین ختم نمی‌شود، بلکه عدالت در توزیع یارانه بنزین را نیز تضمین می‌کند. با مصرف کنونی بنزین، هشت دهک از جامعه از اعطای روزانه یک لیتر بنزین به هر نفر سود خواهند برد. مهم‌تر از همه، مردم در این اصلاح بازنده نخواهند بود و تمام منافع حاصل از اصلاح قیمت بنزین مستقیماً به جیب مردم سرازیر خواهد شد. این طرح همچنین انگیزه اقتصادی قدرتمندی برای بهینه‌سازی مصرف ایجاد می‌کند.
