سقوط ارسال حواله از ایران به افغانستان!
اخراج اجباری مهاجران از ایران نه‌تنها بحران انسانی شدیدی در افغانستان ایجاد کرده، بلکه ضربه شدیدی به اقتصاد کشور وارد کرده است.
بسیاری از خانواده‌هایی که در افغانستان با دریافت حواله از بسته‌گان خود در ایران امرار معاش می‌کردند، اکنون منبع درآمدشان را از دست داده‌اند و با مشکلات گسترده‌ای روبه‌رو هستند. این مهاجران نقش مهمی در تامین نقدینه‌گی اقتصاد غیررسمی افغانستان نیز داشتند. این پول، از طریق سیستم حواله غیررسمی وارد بازار می‌شود و نقشی حیاتی در پایداری خانواده‌ها ایفا می‌کند. با این حال، برخی از آگاهان اقتصادی می‌گویند تخمین زده می‌شود که مهاجران افغانستان در ایران سالانه حدود ۵۰۰ میلیون دلار برای حمایت از خانواده‌های‌شان، خرید املاک یا انجام کارهای خیریه ارسال می‌کنند. به گفته آنان، با خروج گسترده مهاجران از ایران، میزان این انتقالات کاهش یافته و این موضوع ضربه‌ای سنگین به اقتصاد افغانستان و قدرت خرید خانواده‌ها وارد می‌کند.
هزاران تن از شهروندان افغانستان که در ایران مشغول کارند، درآمد خود را از طریق حواله‌های غیررسمی برای خانواده‌های‌شان می‌فرستند. این حواله‌ها به‌طور مستقیم وارد چرخه اقتصاد داخلی می‌شود و نقش مهمی در ثبات مالی و تامین معیشت هزاران خانواده ایفا می‌کند. اما با آغاز روند اخراج گسترده مهاجران از ایران، دسترسی به این منابع مالی کاهش یافته است؛ موضوعی که موجب افت گردش پول، رکود بیشتر در اقتصاد غیررسمی و فشار فزاینده بر خانواده‌های وابسته به این درآمدها شده است. در نتیجه، فقر در میان این خانوارها تشدید یافته و خطر مهاجرت دوباره یا وابسته‌گی روزافزون به کمک‌های بشردوستانه خارجی به‌شکل نگران کننده‌ای افزایش یافته است.
برخی از فعالان حوزه حواله‌پولی تایید می‌کنند که پس از اخراج گسترده مهاجران از ایران، میزان حواله‌های ارسالی مشتریان‌شان به‌شدت کاهش یافته است. به گفته آنان، مهاجران افغانستان مقیم ایران برای خویشاوندان‌شان در پاکستان نیز پول ارسال می‌کردند، اما با خروج گسترده این مهاجران، روند ارسال پول کاهش یافته و محدود شده است.
یکی از حواله کننده‌گان پول که نخواست نامش در گزارش ذکر شود، می‌گوید: «در این چند روز، حواله‌ها به‌شدت کاهش یافته است. در جریان همین اخراج تنها یک حواله داشتیم. پیش از این، حواله زیاد داشتیم، اما حالا بیکار نشسته‌ایم. بیشتر مهاجران رد مرز شده‌اند یا دست‌مزدشان را از صاحبان کار دریافت نکرده‌اند. این کار بالای بازار پولی بسیار تاثیر گذاشته است.»
در همین حال، آذرخش حافظی، آگاه مسایل اقتصادی و عضو هیات مدیره اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان، در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح می‌گوید که سالانه به‌طور تخمینی حدود ۵۰۰ میلیون دالر از سوی کارگران و شهروندان افغانستان مقیم ایران به خانواده‌های‌شان یا برای خرید جایداد و سرمایه‌گذاری‌های دیگر به افغانستان فرستاده می‌شود. به گفته او، با خروج دسته‌جمعی این شهروندان از ایران، میزان این پول انتقالی کاهش یافته و این موضوع سبب از بین رفتن قدرت خرید خانواده‌ها، رکود بازار و آسیب به بیلانس ارزی و جریان پول و خدمات مالی در کشور می‌شود.
این عضو هیات مدیره اتاق تجارت و سرمایه‌گذاری افغانستان می‌افزاید که براساس برآوردهای انجام‌شده در پایان سال ۲۰۲۴، از مجموع حدود دو هزار و ۷۰۰ میلیون دالر پولی که مهاجران افغانستان سالانه به کشور می‌فرستند، حدود ۵۰۰ میلیون دالر آن از ایران به افغانستان منتقل می‌شود. به گفته او، مهاجرانی که درآمد حاصل از کار خود را با خانواده‌های‌شان در افغانستان شریک می‌کنند، نقش مهمی در تقویت قدرت خرید مردم و رونق بازار ایفا می‌کنند و خروج دسته‌جمعی آنان از ایران، یک فاجعه اقتصادی برای افغانستان به‌شمار می‌رود.
آقای حافظی می‌افزاید که بیشتر افرادی که از کشورهای میزبان اخراج می‌شوند، نیروی کار جوان و دارای تجربه هستند، اما در داخل افغانستان برای آنان فرصت کاری وجود ندارد و این مساله خود به بحرانی جدی‌تر منجر می‌شود. او می‌گوید که نه‌تنها ایران و پاکستان، بلکه کشورهای دیگری چون ایالات متحده، آلمان، ترکیه و سایر کشورهایی که اقدام به اخراج مهاجران افغانستان می‌کنند، نه‌تنها زنده‌گی این افراد را به چالش می‌کشند، بلکه معیشت خانواده‌های‌شان در داخل افغانستان را نیز با مشکلات گسترده روبه‌رو می‌سازند.
میر شکیب میر، مسوول پیشین توسعه خدمات مالی در بانک مرکزی حکومت پیشین، نیز در گفت‌وگو با روزنامه ۸صبح تاکید می‌کند که مهاجران افغانستان مقیم ایران با ارسال پول به خانواده‌های‌شان در داخل کشور، نقش مهمی در تامین معیشت آنان ایفا می‌کردند. به گفته او، این انتقالات مالی نه‌تنها زنده‌گی روزمره خانواده‌ها را ممکن می‌ساخت، بلکه به‌طور کلی تاثیر مثبتی بر اقتصاد خانواده‌گی در افغانستان داشت.
سازمان بین‌المللی مهاجرت پیش‌تر گزارش داده بود که پس از فروپاشی نظام مالی افغانستان، حدود ۹۰ درصد تراکنش‌های مالی در این کشور از طریق حواله‌ها انجام می‌شود. طبق گزارش، بیش از ۹۰۰ شرکت و فرد حواله‌دهنده در سراسر افغانستان فعال هستند و نقش حیاتی در تامین نقدینه‌گی و گردش مالی دارند. بر پایه همین گزارش‌ها، حدود ۱۵ درصد از خانواده‌های روستایی افغانستان حواله دریافت می‌کنند؛ منابعی که به‌طور میانگین نزدیک به ۲۰ درصد از هزینه‌های زنده‌گی آن‌ها را پوشش می‌دهد.
حواله‌های ارسالی مهاجران برای سال‌ها یکی از منابع مهم درآمد برای بسیاری از خانواده‌های افغانستان بوده است. برآوردها نشان می‌دهد که حدود ۵ درصد از جمعیت کشور در خانوارهایی زنده‌گی می‌کنند که حواله‌ها منبع اصلی درآمد آن‌ها به شمار می‌رود. برای بسیاری از مردم، پولی که از سوی بسته‌گان‌شان در خارج از کشور فرستاده می‌شود، نقش حیاتی داشته و گاه تنها راه بقا و تامین معیشت است. به‌عنوان نمونه، در سال ۲۰۲۰، مجموع حواله‌های ارسالی به افغانستان حدود ۷۸۷ میلیون دالر امریکایی تخمین زده شد؛ رقمی که معادل تقریباً ۴ درصد تولید ناخالص داخلی کشور بوده است.
این نگرانی‌ها در حال افزایش یافته که براساس دستورالعمل وزارت کار و امور اجتماعی ایران، کارگران افغانستان تنها مجاز به فعالیت در مشاغل سخت و کم‌درآمد مانند کارگری ساختمان، زباله‌گردی و کشاورزی هستند. این اقدام فرصت‌های شغلی را برای مهاجران به‌شدت محدود می‌سازد و آنان را در معرض بهره‌کشی، ناامنی اقتصادی و اخراج اجباری قرار می‌دهد.
ایران پس از جنگ ۱۲ روزه با اسراییل، روند اخراج اجباری پناه‌جویان افغانستان را شدت بخشیده و روزانه تا ۳۰ هزار تن را به افغانستان بازگردانده است. این اقدام، نگرانی‌های گسترده‌ای را به‌دنبال داشته است.
مهاجران اخراج‌شده تنها با کمک‌های مردمی از مرز اسلام‌قلعه به ولایت‌های‌شان منتقل می‌شوند و در هرات نیز مردم محل برای آنان آب و غذا توزیع کرده‌اند.
رزا اوتونبایوا، رییس هیات معاونت سازمان ملل در افغانستان (یوناما)، خواستار رسیده‌گی فوری به وضعیت بازگشت‌کننده‌گان شده است. او هشدار داده که این مساله باید زنگ خطر را برای جامعه جهانی به صدا درآورد. اوتونبایوا تاکید کرده که مدیریت این بحران فراتر از توان نهادهای امدادرسان است.
