دیوار تحریم آمریکا علیه ایران را فرو ریخت
در حالی که واشنگتن با فعال‌سازی مکانیسم اسنپ‌بک و افزودن لایه‌های جدید تحریم، خود را برای به صفر رساندن صادرات نفت ایران آماده می‌کرد، داده‌های ردیابی نفتکش‌ها در سپتامبر ۲۰۲۵، واقعیتی کاملاً معکوس و تکان‌دهنده را آشکار ساخت.
جهش صادرات نفت خام ایران به مرز ۱.۹ میلیون بشکه در روز، بالاترین رقم از سال ۲۰۱۸، بیش از آنکه یک “معمای اقتصادی” باشد، یک “بیانیه استراتژیک” از سوی بلوک شرق به رهبری چین است: دوران اثربخشی مطلق تحریم‌های یکجانبه به پایان رسیده و نظم نوین اقتصادی جهان، در حال بازتعریف قواعد بازی است.
خرید نفت به مثابه یک بیانیه سیاسی
تحلیل جهش صادرات نفت ایران بدون درک رفتار استراتژیک چین غیرممکن است. افزایش خیره‌کننده خرید نفت توسط پکن درست در آستانه بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، یک “خرید از روی ترس” نیست، بلکه یک “نمایش قدرت حساب‌شده” است. چین با این اقدام، عملاً به جهان پیام داد که نه تنها تحریم‌های یکجانبه آمریکا را به رسمیت نمی‌شناسد، بلکه مکانیسم اسنپ‌بک را نیز فاقد وجاهت قانونی دانسته و امنیت انرژی ملی خود را بر اساس محاسبات استراتژیک خود تعریف می‌کند، نه بر اساس دستورالعمل‌های واشنگتن.
واکنش آمریکا و تحریم یک پایانه نفتی و پالایشگاه در چین، نه یک اقدام بازدارنده، که یک “واکنش دیرهنگام و عصبی” به این چالش‌گری بود. این تحریم‌ها نه تنها پکن را عقب نرانده، بلکه عزم این کشور برای تسریع در ساخت یک اکوسیستم مالی-تجاری مستقل از دلار را دوچندان کرده است.
“یوان” در برابر “دلار” در شریان‌های نفتی
قلب این تحول بزرگ، جنگ ارزی پنهانی است که در مبادلات جهانی در جریان است. برای اولین بار در تاریخ، در سال ۲۰۲۵، سهم یوان چین در معاملات فرامرزی این کشور با ۵۳ درصد از دلار پیشی گرفت. این آمار، یک نقطه عطف تاریخی و کلید رمزگشایی از شکست پروژه فشار حداکثری است.
سلاح اصلی و نهایی تحریم‌های آمریکا همواره “سلطه بر سیستم مالی جهانی مبتنی بر دلار” (و ابزارهایی مانند سوئیفت) بوده است. وقتی چین، به عنوان بزرگترین اقتصاد جهان (بر اساس شاخص PPP) و بزرگترین خریدار نفت ایران، شبکه پرداخت مستقل خود را ایجاد کرده و تجارت خود را با ارز ملی‌اش انجام می‌دهد، عملاً “کالیبر اصلی‌ترین سلاح حریف” را خنثی کرده است. این بزرگترین تفاوت استراتژیک میان شرایط امروز و تحریم‌های سال ۱۳۸۹ (۲۰۱۰) است. در آن زمان، جهان چاره‌ای جز تبعیت از سیستم دلاری نداشت؛ امروز، یک جایگزین قدرتمند به نام یوان متولد شده است.
نظم نوین جهانی: مرگ تدریجی تحریم به سبک قدیم
رکوردشکنی صادرات نفت ایران در سپتامبر ۲۰۲۵، یک پیروزی تاکتیکی برای تهران و یک نشانه استراتژیک از دگرگونی در معماری قدرت جهانی است. تحریم‌ها همچنان “هزینه” ایجاد می‌کنند و فرآیندهای تجاری را پیچیده و پرریسک می‌سازند، اما دیگر آن “کارایی مطلق” برای فلج کردن کامل اقتصاد یک کشور را از دست داده‌اند.
دلیل این تغییر، نه تغییر رویکرد ایران، بلکه “تغییر در ساختار نظم جهانی” است. ظهور یک قطب اقتصادی-مالی جدید به رهبری چین که هم “اراده” و هم “توانایی” به چالش کشیدن هژمونی آمریکا را دارد، قواعد بازی را تغییر داده است. جهان از دوران “تحریم تک‌قطبی” به عصر “مقاومت اقتصادی چندقطبی” وارد شده و نفت ایران، در خط مقدم این تحول بزرگ قرار گرفته است. آنچه امروز شاهد آن هستیم، نه یک نوسان آماری، بلکه اولین نشانه‌های جدی از یک نظم نوین نفتی و اقتصادی است.
