عربده‌کشی نرخ ارز در گمرک؛ بودجه 1405 در آستانه انفجار!

تعیین نرخ محاسباتی ارز در گمرک؛ محور مناقشه بودجه 1405

آغاز بررسی بودجه 1405 و چالش تعیین نرخ محاسباتی

یکی از مهم‌ترین محورهای اختلاف‌نظر در تنظیم و جمع‌بندی اعداد و ارقام بودجه سال 1405، نرخ محاسباتی ارز در گمرک است. این موضوع با آغاز جلسات کارشناسی سازمان برنامه و بودجه کشور، بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است. طبق قانون بودجه سال 1404، نرخ محاسباتی ارز در گمرک برای کالاهای غیر اساسی باید بر مبنای نرخ سامانه سنا یا ETS منتهی به اسفند 1403 تعیین می‌شد. این نرخ در اسفند ماه سال گذشته حدود 70 هزار تومان بوده و تا امروز نیز در همین کانال قیمتی تثبیت شده است. در سال گذشته، مبنای محاسبه نرخ حقوق ورودی کالاها، عدد 28 هزار و 500 تومان بود که از زمان جایگزینی آن با ارز ترجیحی در سال 1401، مبنای محاسبات گمرکی برای واردات بسیاری از کالاها به‌شمار می‌رفت. بر همین اساس، نرخ محاسباتی ارز برای وصول عوارض کالاهای اساسی در سال 1404 نیز همچنان 28500 تومان باقی مانده است.

اکنون که جلسات بررسی اعداد و ارقام بودجه سال 1405 در سازمان برنامه و بودجه کشور آغاز شده است، تعیین نرخ محاسباتی ارز در گمرک به‌عنوان یکی از ارقام کلیدی در بخش منابع، یکی از چالش‌های جدی در جمع‌بندی نهایی لایحه بودجه محسوب می‌شود. کارشناسان اقتصادی معتقدند نرخ محاسباتی ارز، نه تنها بر میزان درآمدهای گمرکی دولت اثر مستقیم دارد، بلکه از طریق هزینه واردات، قیمت مصرف‌کننده و تورم نیز تأثیر خود را بر کل اقتصاد برجای می‌گذارد.

پیامدهای جهش نرخ ارز در سال گذشته

با توجه به اینکه در سال گذشته نرخ محاسباتی ارز برای کالاهای غیر اساسی — که شامل حداقل 40 میلیارد دلار کالا می‌شود — در یک جهش ناگهانی از 28500 تومان به 70 هزار تومان افزایش یافت، سیاست‌گذاران امسال با احتیاط و وسواس بیشتری نسبت به تعیین نرخ نهایی اقدام خواهند کرد. هرگونه افزایش جدید می‌تواند هم درآمدهای دولت را بالا ببرد و هم تبعات تورمی قابل‌توجهی برای بازار داخلی به همراه داشته باشد.

گزینه‌های پیش‌رو برای تعیین نرخ جدید

یکی از گزینه‌هایی که در جلسات کارشناسی سازمان برنامه و بودجه مطرح شده، افزایش نرخ محاسباتی ارز به سطح نرخ تالار دوم بانک مرکزی است. نرخ تالار دوم در حال حاضر بالاتر از نرخ ETS و نزدیک به مرز 100 هزار تومان قرار دارد. اگر این سناریو نهایی شود، نرخ محاسباتی ارز در گمرک برای کالاهای غیر اساسی بار دیگر با افزایش حدود 30 درصدی روبه‌رو خواهد شد. این افزایش، به‌صورت مستقیم بر میزان حقوق ورودی و عوارض پرداختی از سوی صاحبان کالا اثر خواهد گذاشت. در صورت اعمال نرخ جدید، صاحبان کالا در زمان ترخیص باید عوارضی حدود 30 درصد بیشتر از رقم فعلی بپردازند. هرچند این سیاست می‌تواند منابع مالی دولت را در کوتاه‌مدت تقویت کند، اما در سوی مقابل موجب افزایش هزینه‌های تولید، رشد قیمت تمام‌شده کالاهای وارداتی و فشار مضاعف بر مصرف‌کننده نهایی خواهد شد.

مروری بر سابقه تغییرات نرخ محاسباتی ارز

در سال 1401، دولت نرخ محاسباتی ارز در گمرک را از 4200 تومان به 28500 تومان افزایش داد که نقطه پایان رسمی بر دوره ارز ترجیحی 4200 تومانی بود. این تغییر بزرگ، آثار قابل‌توجهی بر هزینه واردات، قیمت مواد اولیه و به‌ویژه کالاهای مصرفی وارداتی بر جای گذاشت. در ادامه، در سال 1403 نیز نرخ محاسباتی ارز برای کالاهای غیر اساسی بار دیگر از 28500 تومان به 70 هزار تومان افزایش یافت که خود موجب جهش قیمتی در بسیاری از بازارها شد. اکنون با احتمال افزایش مجدد این نرخ در بودجه 1405، نگرانی‌ها درباره اثرات تورمی و فشار بر تولیدکنندگان داخلی دوباره شدت گرفته است.

پیامدهای احتمالی برای بودجه و بازار

کارشناسان اقتصادی بر این باورند که افزایش پیاپی نرخ محاسباتی ارز، اگرچه می‌تواند درآمدهای گمرکی دولت را تا ده‌ها هزار میلیارد تومان افزایش دهد، اما در میان‌مدت منجر به کاهش واردات رسمی، گسترش قاچاق، کاهش رقابت‌پذیری بنگاه‌های تولیدی و رشد قیمت کالاهای مصرفی خواهد شد. در مقابل، تثبیت نرخ فعلی یا انتخاب عددی نزدیک به نرخ ETS می‌تواند تعادلی میان نیازهای مالی دولت و ملاحظات تورمی برقرار کند.

در مجموع، نرخ محاسباتی ارز در گمرک یکی از تعیین‌کننده‌ترین متغیرها در بودجه 1405 محسوب می‌شود. تجربه جهش‌های گذشته نشان داده است که این نرخ نه تنها یک عدد مالی، بلکه یک تصمیم کلان اقتصادی است که بر مسیر تورم، تولید و حتی تجارت خارجی کشور تأثیرگذار است. تصمیم نهایی دولت در این‌باره، که احتمالاً در روزهای آینده در سازمان برنامه و بودجه نهایی خواهد شد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و می‌تواند سرنوشت بودجه و ثبات قیمتی سال آینده را رقم بزند.