کلید شانس ایران در دست این کشورها

در حالی که جمهوری اسلامی ایران جنگی ۱۲ روزه را با اسرائیل پشت سر گذاشته است، دوستان جدیدی در سایر نقاط جهان خارج از خاورمیانه پیدا کرده است. ایران از روز یکشنبه به اجلاس گروه بریکس در ریو دوژانیرو پیوسته است که کشورهایی چون برزیل، روسیه، هند، چین و افریقای جنوبی نیز در آن حضور دارند. براساس تحلیلی از نیویورک تایمز، این شرایط شانسی برای ایران است تا نشان دهد در حالی‌که در پی برنامه هسته‌اش با تحریم و تهدیدهای نظامی روبه‌روست، متحدانی در جهان دارد.

پس از آن‌که اسرائیل و ایالات متحده امریکا ماه گذشته حملات نظامی را علیه ایران انجام دادند، گروه بریکس در بیانیه‌ای نگرانی عمیق خود را ابراز کرد و این حملات را نقض قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد خواند. با این حال، این گروه که کشورهای عضو آن بیش از نیمی از جمعیت جهان را تشکیل می‌دهند، از انتقاد صریح از امریکا و اسرائیل خودداری کرده است.

در پشت صحنه اما اختلاف‌نظرها بر سر این‌که بریکس با چه شدتی باید این حملات را محکوم کند، آرمان‌های این اتحاد برای ایجاد توازن مجدد در قدرت جهانی را از طریق ایجاد وزنه‌ای در برابر غرب را به چالش می‌کشد.

بریکس؛ از اتحاد اقتصادی تا ابزار ژئوپلتیک

بریکس در سال ۲۰۰۹ با هدف افزایش نفوذ بزرگ‌ترین اقتصادهای نوظهور جهانی ایجاد شد. این گروه از آن زمان با پیوستن کشورهایی چون مصر، اتیوپی، اندونزی، ایران و امارات متحده عربی بزرگ‌تر شده است.

خلاف ناتو که همکاری‌های نظامی در آن محوریت دارد، بریکس بر برنامه‌های اقتصادی و ژئوپلتیک تمرکز دارد؛ هرچند که برای دستیابی به بسیاری از اهداف مشخص خود با دشواری مواجه شده و تاکنون بیشتر به عنوان اتحادی نمادین ایفای نقش کرده است.

فرصت ایران برای جلب حمایت بریکس

تحللیگران انتظار دارند که ایران از این اجلاس به عنوان فرصتی برای جلب حمایت بیشتر از سوی این گروه استفاده کند، به خصوص در بیانیه‌ای که انتظار می‌رود در پایان جلسه صادر شود. به گفته صنم وکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال افریقا در اندیشکده چتم هاوس، چشم‌انداز عضویت در بریکس درحال‌حاضر بسیار برای ایران مهم است.

مواضع متفاوت اعضای بریکس درباره نقش آن در صحنه جهانی

با این حال، دیدگاه‌های متفاوت درباره حملات اخیر به ایران در درون این گروه، چالش‌های ناشی از گسترش سریع آن و اضافه شدن اعضایی با دیدگاه‌های متفاوت درباره نقش این بلوک در صحنه جهانی را برجسته کرده است.

چین و روسیه، بریکس را به عنوان راهی برای به چالش کشیدن ایالات متحده در تصمیم گیری و ژئوپلتیک می‌بینند و گروه را به سمت بزرگ‌تر شدن سوق داده‌اند. روسیه، حمله ایالات متحده به ایران را عملی تجاوزکارانه و بدون تحریک قبلی خواند، در حالی‌که چین خواستار خویشتنداری و گفت‌وگو شد. برزیل، که میزبان این نشست است نیز این حملات را محکوم کرد؛ هرچند که می‌کوشد از تیره‌شدن روابط خود با ایالات متحده که دومین شریک تجاری‌اش بعد از چین است، جلوگیری کند.

تحلیلگران می‌گویند که لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهوری برزیل در برابر فشارهای چین و روسیه برای قرار دادن بریکس به‌عنوان یک اتحاد ضدغربی مقاومت کرده است و در عوض آن را به‌عنوان راهی برای افزایش قدرت کشورهای درحال توسعه معرفی می‌کند.

هند، کشور دیگری که روابط نزدیکی با ایالات متحده دارد نیز درباره مسائلی مانند حمله به ایران موضع متفاوتی اتخاذ کرده است. افریقای جنوبی و اتیوپی هم با احتیاطی مشابه تلاش کرده‌اند از تیره‌شدن روابط خود با غرب جلوگیری کنند.

حضور مجازی پوتین و غیبت شی جین‌پینگ در اجلاس

ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه شخصا در این گردهمایی در ریو شرکت نکرد، ولی به صورت مجازی در آن حضور داشت. حکم بازداشت او در رابطه با حمله به اوکراین توسط دادگاه بین‌المللی کیفری صادر شده که برزیل نیز آن را امضا کرده است. در مقابل هم، شی جین‌پینگ نیز در این اجلاس شرکت نداشته است، و در عوض لی کیانگ، نخست وزیر چین به برزیل سفر کرده است.

برزیل، ریاست بریکس را برعهده دارد و لولا داسیلوا امیدوار است که تصویر کشورش را به‌عنوان رهبری در پیگیری برنامه‌ای متمرکز بر عدالت در حکمرانی جهانی و سیستم‌های مالی تثبیت کند. بااین حال، به اعتقاد تحلیلگران درگیری مربوط به ایران می‌تواند این گروه را برای ایجاد جبهه‌ای واحد با مشکل مواجه کند.