حذف ناگهانی سهمیه بنزین نوشماره‌ها: آیا نرخ سوم فقط بهانه‌ای برای حذف امتیازات است؟
لایحه سه‌نرخی بنزین در راستای مدیریت مصرف انرژی و اصلاح نظام قیمت‌گذاری برای مقابله با ناترازی بنزین تدوین شد.
دولت چهاردهم در راستای اصلاح نظام قیمت‌گذاری بنزین و مهار ناترازی انرژی، طرح سه‌نرخی کردن بنزین را آغاز کرده است. این سیاست با هدف مدیریت مصرف در بخش پرمصرف و حفظ سهمیه یارانه‌ای خانوارها تدوین شده است.
اجرای طرح سه‌نرخی بنزین؛ گامی در جهت تعادل
با توجه به کسری مزمن در بازار انرژی ناشی از اختلاف میان مصرف روزانه ۱۳۴ میلیون لیتری و تولید حدود ۱۱۵ میلیون لیتری بنزین، دولت سه‌نرخی شدن بنزین را به عنوان راهکاری تدریجی و غیرشوک‌آور برای مقابله با این ناترازی معرفی کرده است. این طرح با هدف قرار دادن بخش پرمصرف، از نیمه آذرماه نرخ سوم سوخت‌گیری با کارت جایگاه را به ۵,۰۰۰ تومان افزایش داده است. این بدان معناست که مصرف بیش از ۱۶۰ لیتر در ماه از دسته «مصرف متعارف» خارج می‌شود.
پیامدهای اقتصادی و اجتماعی سه‌نرخی شدن
کارشناسان این سیاست را «تحول نرم و مؤثر» ارزیابی می‌کنند که پیوند میان مصرف واقعی و سیگنال قیمتی را احیا می‌کند. هدف اصلی این نرخ سوم، نه تحمیل فشار بر اقشار کم‌درآمد، بلکه بازگرداندن بخشی از یارانه پنهان از پرمصرف‌ها به نفع اکثریت جامعه است. بخش قابل توجهی از خانوارها کمتر از ۶۰ لیتر در ماه بنزین مصرف می‌کنند. همچنین، منابع حاصل از این طرح صرف نوسازی ناوگان، توسعه CNG و تقویت شبکه توزیع خواهد شد که به تقویت امنیت انرژی کشور کمک می‌کند.
ابهام در حذف سهمیه خودروهای صفر کیلومتر؛ نقطه ضعف طرح
با وجود حرکت کلی صحیح دولت، تصمیم‌گیری در خصوص عدم تخصیص سهمیه سوخت به خودروهای صفر کیلومتر به عنوان یک گره حل‌نشده در سیاست سوخت مطرح است. این تصمیم نه با منطق عدالت سازگار است و نه با اهداف اصلاحی طرح. در حالی که سهمیه خودروهای وارداتی و مناطق آزاد حذف شده و سهمیه خودروهای دوگانه‌سوز نیز نصف خواهد شد، موضوع خودروهای صفر کیلومتر همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار دارد.
تعیین تکلیف سهمیه خودروهای نوشماره در دست بررسی
وزیر نفت اعلام کرده که موضوع سهمیه خودروهای صفر کیلومتر «در دست بررسی» است و منوط به جمع‌بندی کارگروهی متشکل از وزارت کشور، وزارت اطلاعات، سازمان برنامه و بودجه و سازمان بهینه‌سازی انرژی خواهد بود. عدم وجود تصمیم نهایی در این زمینه، نشان‌دهنده ابهام در سیاست سهمیه نوشماره‌هاست.
منطق و پیامدهای حذف سهمیه خودروهای صفر کیلومتر
برخی کارشناسان، حذف سهمیه خودروهای تازه‌خریداری شده را فاقد توجیه دانسته و بر ضرورت بازنگری در این تصمیم تأکید دارند. این سیاست می‌تواند منجر به بی‌عدالتی رفتاری، برداشت منفی از اصلاح قیمتی به عنوان «تنبیه خریدار»، تضعیف اعتماد عمومی به اصلاحات سوختی و بی‌اثر شدن پیام نرخ سوم شود. همچنین، ابهام در تعریف «نوشماره» بودن خودروها، خود به پیچیدگی این موضوع افزوده است.
ضرورت بازنگری و شفاف‌سازی در تخصیص سهمیه
با توجه به آغاز اصلاح از ناحیه مصرف سمی و پرمصرف‌ها، منطقی است که سهمیه پایه برای همه خودروها، فارغ از تاریخ شماره‌گذاری، برقرار باشد. سهمیه یارانه‌ای باید به عنوان حداقل حمایت برای تردد ضروری شهروندان در نظر گرفته شود. انتظار می‌رود کارگروه مربوطه با سرعت بیشتری به جمع‌بندی رسیده و با اعلام موضعی شفاف، این بخش از طرح را با منطق اصلی اصلاح همسو کند.
جمع‌بندی: گام مهم با نیازمندی به اصلاح
سه‌نرخی شدن بنزین گامی مهم در اصلاح ساختار انرژی و کنترل ناترازی است که به صورت علمی، کم‌هزینه و بدون شوک اجتماعی طراحی شده و می‌تواند مصرف را منطقی‌تر و شبکه سوخت را پایدارتر کند. با این حال، بلاتکلیفی سهمیه خودروهای نوشماره یک نقطه ضعف جدی محسوب می‌شود که در صورت عدم اصلاح، اعتماد عمومی را مخدوش کرده و اثرگذاری طرح را کاهش خواهد داد. دولت چهاردهم با آغاز مسیری درست، اکنون نیازمند ترمیم این خلأ و هموار کردن کامل مسیر اصلاحات است. مدیریت منطقی مصرف در کنار حمایت حداقلی یکسان برای همه، توازن ظریفی است که موفقیت طرح سه‌نرخی را تضمین می‌کند.
