برنج ایرانی در سراشیبی؟ چرا شالیزارها دیگر نفس نمی‌کشند!

کاهش شتاب تولید برنج در ایران؛ چالش‌های ساختاری و زیست‌محیطی

روند رشد تولید برنج در ایران که پیش از انقلاب اسلامی با سرعت قابل توجهی همراه بود، پس از سال ۱۳۵۷ با کاهش محسوسی در شیب رشد مواجه شده است. این افت، معلول مجموعه‌ای از عوامل ساختاری، زیست‌محیطی و سیاست‌گذاری است که مانع از تحقق کامل ظرفیت‌های بالقوه این محصول استراتژیک شده‌اند.

رشد چشمگیر پیش از انقلاب

بررسی‌های تاریخی حاکی از آن است که عملکرد تولید برنج سفید ایرانی از حدود ۲.۱ تن در هکتار در سال ۱۳۴۰ به حدود ۴ تن در هکتار در سال ۱۳۵۷ رسیده بود. این رشد قابل توجه، عمدتاً ناشی از بهبود روش‌های کشت، سرمایه‌گذاری در ماشین‌آلات کشاورزی و مدیریت مؤثر آفات بود.

کاهش سرعت رشد پس از ۱۳۵۷

با وجود ادامه رشد تولید برنج پس از سال ۱۳۵۷، شیب این رشد به طور قابل توجهی کاهش یافته است. در حالی که با تداوم روند پیشین، انتظار می‌رفت تولید به حدود ۶.۵ تن در هکتار برسد، اما این رقم در حال حاضر تنها ۴.۹ تن در هکتار است.

عوامل مؤثر بر کندی رشد

کارشناسان دلایل متعددی را برای این کاهش سرعت برمی‌شمارند:

• بحران منابع آبی و تغییرات اقلیمی: تولید برنج به عنوان محصولی آب‌بر، با چالش جدی ناشی از کمبود منابع آبی و تغییرات اقلیمی روبرو است.
• کاهش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها: عدم نوسازی ماشین‌آلات و تجهیزات کشاورزی و کاهش سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، بهره‌وری را تحت تأثیر قرار داده است.
• ضعف در آموزش و انتقال دانش: کمبود آموزش کافی به کشاورزان و عدم انتقال دانش فنی نوین، مانع از استفاده بهینه از زمین و نهاده‌ها شده است.
• رقابت با برنج وارداتی: سیاست‌های وارداتی و رقابت با برنج خارجی، انگیزه تولید داخلی را کاهش داده و بازار را برای کشاورزان محدود کرده است.

چالش‌های فراگیر

در مجموع، کاهش سرعت رشد تولید برنج در ایران نه تنها یک مسئله صرفاً کشاورزی، بلکه نشانه‌ای از چالش‌های گسترده‌تر در حوزه مدیریت منابع، سیاست‌گذاری اقتصادی و توسعه پایدار است.