بانک‌ها در سایه بنگاه‌داری ۱۶۰۰هزار میلیاردی؛ ۶۴ درصد دارایی‌ها بی‌نام‌ونشان!
بانک مرکزی با قانون بودجه مانع بنگاه‌داری بانک‌ها و دارایی‌های ملکی آنها شده است.
بنگاه‌داری نظام بانکی رکورد زد؛ دارایی‌های ملکی بانک‌ها فراتر از هزار همت
تهران - در سال‌های اخیر، پدیده بنگاه‌داری بانک‌ها و پیامدهای مخرب آن بر عملکرد اقتصادی کشور به یکی از اصلی‌ترین چالش‌های نظام بانکی ایران تبدیل شده است. این فرآیند منجر به قفل شدن منابع مالی عظیم بانک‌ها در دارایی‌های غیرمولد و شرکت‌های وابسته به جای تزریق به چرخه تولید شده است.
بنگاه‌داری 1596 همتی؛ کوه یخی که فقط نوک آن پیداست
آخرین گزارش رسمی بانک مرکزی از وضعیت بنگاه‌داری تا پایان شهریور 1404 نشان می‌دهد که بسیاری از بانک‌ها در غیاب نظارت‌های مؤثر بانک مرکزی، از ارائه اطلاعات واقعی خودداری کرده‌اند. در نتیجه نبود نظارت کافی و عدم اجرای قوانین، ارزش روز سهام 328 شرکت از کل 513 شرکت (با مالکیت بیش از 20درصدی بانک‌ها) اعلام نشده است. این میزان معادل حدود 64درصد از بنگاه‌داری بانک‌ها را شامل می‌شود. در صورت اعلام ارزش این سهام و همچنین سهام شرکت‌هایی که مالکیت کمتر از 20درصد آنها در دست بانک‌هاست، حجم بنگاه‌داری بانک‌ها به مراتب بیشتر از 1596 همت اعلامی خواهد بود. با این حال، 27 بانک کشور در شرکت‌هایی که بیش از 20 درصد سهام آنها را در اختیار دارند، ارزش سهامی بالغ بر 1596 همت دارند؛ رقمی که عمق نفوذ بانک‌ها در عرصه بنگاه‌داری را آشکار می‌سازد.
با وجود صدور مکرر بخشنامه‌ها و دستورالعمل‌های بانک مرکزی مبنی بر لزوم کاهش مالکیت بانک‌ها در شرکت‌ها به زیر 20 درصد، تغییری در رفتار بانک‌ها مشاهده نشده است. آنها همچنان در تأسیس، خرید و سرمایه‌گذاری در انواع شرکت‌ها، از صرافی‌ها و صندوق‌های سرمایه‌گذاری گرفته تا کارگزاری‌ها و هلدینگ‌های مالی، پیشتاز هستند.
دستورالعمل‌های پوشالی بانک مرکزی و مقاومت سازمان‌یافته بانک‌ها
بر اساس جزء 1ـ3 بند "ط" تبصره 16 قانون بودجه سال 1402، بانک مرکزی موظف به انتشار اطلاعات مربوط به مالکیت بیش از 20 درصد سهام بانک‌ها و مؤسسات اعتباری است. با این حال، نحوه اجرای این قانون به منبع جدیدی از بی‌اعتمادی تبدیل شده است.
بررسی داده‌های منتشرشده حاکی از آن است که برخی بانک‌ها با انتشار گزینشی و تحریف‌شده اطلاعات، فرآیند شفاف‌سازی را بی‌اعتبار کرده‌اند. در گزارش بانک مرکزی، چند بانک بزرگ کشور از جمله پاسارگاد، ملل، گردشگری، پارسیان، مسکن، توسعه صادرات، توسعه تعاون و کشاورزی، ارزش روز سهام شرکت‌هایی را که بیش از 20 درصد سهام آنها را در اختیار دارند، صفر اعلام کرده‌اند. این اقدام غیرقانونی و دور زدن قوانین، در کنار مماشات‌های تکراری بانک مرکزی، به رویه پنهان‌کاری بانک‌ها تبدیل شده است.
بانک پاسارگاد: نمونه شاخص پنهان‌کاری
مطابق اظهارات برخی نمایندگان مجلس شورای اسلامی، بانک پاسارگاد تاکنون 587 همت از تسهیلات خود را به شرکت‌های زیرمجموعه خود پرداخت کرده است که 257 همت آن تنها به شرکت میدکو (وابسته به بانک پاسارگاد) اختصاص یافته است. این در حالی است که طبق آخرین آمار اعلامی این بانک مربوط به شهریور 1404، سهم تسهیلات به خودی‌های این بانک به مراتب از این عدد بالاتر رفته و تنها سهم میدکو از تسهیلات و تعهدات کلان فراتر از 294 همت رفته است.
با این حال، در آمار رسمی بانک مرکزی، همین بانک ارزش روز سهام 30 شرکت زیرمجموعه خود را که بیش از 20 درصد سهامشان را در اختیار دارد، صفر اعلام کرده است! ارزش دفتری این 30 شرکت نیز کمی بیشتر از 4 میلیون و 400 هزار تومان اعلام شده است. این تناقض فاحش، نشان‌دهنده پنهان‌کاری و تضییع حق شفافیت عمومی است و پرسش‌های جدی درباره مسئولیت بانک مرکزی در صحت‌سنجی داده‌ها مطرح می‌کند.
علاوه بر این، بانک پاسارگاد خلاف ضوابط قانونی، از ابتدای سال 1404 تاکنون هیچ آماری از تسهیلات کلان جاری و غیرجاری خود منتشر نکرده بود که در نهایت پس از گذشت 8 ماه از سال جاری و با فشار رسانه‌ها و افکار عمومی، آمار خود را منتشر کرد.
بانک رفاه؛ پیشتاز بی‌رقیب در بنگاه‌داری
بر اساس آمار رسمی بانک مرکزی، بانک رفاه کارگران با وجود تأکیدات صریح رهبر انقلاب بر ممنوعیت بنگاه‌داری، همچنان یکی از بزرگ‌ترین فعالان این حوزه است. این بانک در گزارش رسمی خود، ارزش روز سهام سه شرکت از 9 شرکتی را که مالک بیش از 20درصد سهام است، صفر اعلام کرده است. در مقابل، ارزش روز سهام 6 شرکت باقی‌مانده بالغ بر 524 همت بوده است.
این رقم تنها مربوط به شرکت‌هایی است که بانک رفاه بیش از 20 درصد سهام آنها را در اختیار دارد. در نتیجه، با احتساب شرکت‌هایی که کمتر از 20 درصد سهامشان متعلق به این بانک است و همچنین با واقعی شدن ارزش روز سه شرکتی که صفر اعلام شده است، مجموع رقم واقعی قطعاً بسیار فراتر از 524 همت خواهد بود.
425 همت برای بانک شهر و 354 همت برای بانک آینده سابق
بررسی جزئیات آمار رسمی نشان می‌دهد بانک شهر با 425 همت سرمایه‌گذاری در بنگاه‌ها و شرکت‌های مختلف، در جایگاه دوم بنگاه‌داری بانکی کشور قرار دارد و پس از آن بانک آینده سابق با 354 همت در رتبه سوم قرار گرفته است.
اما کارشناسان معتقدند این آمارها نیز به‌دلیل اعلام ناقص و گزینشی بانک‌ها، واقعیت را منعکس نمی‌کند و در صورت افشای کامل اطلاعات، ارقام واقعی این دو بانک نیز احتمالاً بسیار بیشتر از اعداد رسمی خواهد بود.
قانون در حاشیه، بانک‌ها در متن
در شرایطی که اقتصاد کشور با کمبود نقدینگی و ضعف تولید دست‌وپنجه نرم می‌کند، بانک‌ها به جای ایفا نقش تسهیل‌گر سرمایه‌گذاری، به بازیگران اصلی سوداگری مالی تبدیل شده‌اند.
پشت‌کردن مکرر بانک‌ها به تذکرات رهبری، بی‌تفاوتی بانک مرکزی نسبت به اجرای قانون، و پنهان‌کاری در گزارش‌دهی، مجموعاً نشان می‌دهد که در عمل هیچ ضمانت اجرایی مؤثری برای مقابله با بنگاه‌داری وجود ندارد. بانک‌ها امروز به‌جای تأمین مالی تولید، در نقش هولدینگ‌های عظیم و غیرپاسخ‌گو ظاهر شده‌اند؛ هولدینگ‌هایی که هیچ‌کس از آنها بازخواست نمی‌کند و قادر به مهارشان نیست.
