ممنوعیت جدید سفر با تاکسی‌های آنلاین / راننده عزیز، لطفاً نگه ندارید!

بر اساس گزارش‌های میدانی و بررسی‌های «دنیای اقتصاد»، اپراتورهای تاکسی آنلاین در ایران، قانونی را به اجرا گذاشته‌اند که به موجب آن، رانندگان از پذیرش مسافران زیر ۱۸ سال که به تنهایی سفر می‌کنند، منع شده‌اند. این قانون که ظاهراً از حدود دو ماه پیش ابلاغ شده اما اخیراً به طور جدی اعمال می‌شود، باعث سرگردانی بسیاری از خانواده‌ها شده که برای تردد فرزندان نوجوان خود به مدرسه یا کلاس‌های آموزشی، به این سرویس‌ها متکی بودند.

استدلال شرکت‌ها: امنیت یا فرار از مسئولیت؟

شرکت‌های تاکسی آنلاین دلیل این ممنوعیت را ناتوانی نوجوانان در استفاده از امکانات امنیتی اپلیکیشن، عدم توانایی واکنش در شرایط اضطراری و مسئولیت سنگین راننده در قبال افراد زیر سن قانونی عنوان کرده‌اند. با این حال، منتقدان معتقدند این رویکرد، به جای حل ریشه‌ای مشکل (عدم نظارت کافی بر صلاحیت رانندگان و خودروها)، مسئولیت تأمین امنیت را به شکلی غیرمنطقی بر دوش مسافر قرار داده و با حذف بخشی از کاربران، صورت مسئله را پاک می‌کند.

واکنش کارشناسان و مسئولان

• محمود صفارزاده، استاد حمل‌ونقل دانشگاه تربیت مدرس، این تصمیم را “حذف نوجوانان از حق دسترسی به یک خدمت شهری” و “رویه ای بی‌سابقه در دنیا” خواند. او با اشاره به سرویس “اوبر برای نوجوانان” (Uber for Teens) تأکید کرد که راهکارهای فناورانه و مسئولانه‌ای برای تأمین امنیت وجود دارد، مانند نظارت زنده والدین بر سفر، پین کد امنیتی و انتخاب رانندگان با امتیاز بالا.
• جعفر تشکری هاشمی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورای شهر تهران، ضمن تأیید این ممنوعیت، به نوعی آن را توجیه کرد. او با اشاره به ناکامی شورا در الزام شرکت‌ها به نظارت بیشتر، اظهار داشت: “در شرایطی که نظارت بر خودرو و رانندگان فعال در تاکسی برخط حداقل است، شاید این ممنوعیت تنها راه تامین امنیت باشد.”

مقایسه با الگوی جهانی: اوبر برای نوجوانان

در حالی که شرکت‌های ایرانی به حذف روی آورده‌اند، شرکت جهانی “اوبر” از سال ۲۰۲۳ سرویس ویژه‌ای برای نوجوانان ۱۳ تا ۱۷ ساله راه‌اندازی کرده است. در این سرویس:

1. حساب نوجوان به حساب والدین متصل است.
2. والدین می‌توانند سفر را به صورت زنده رصد کرده و حتی صدای داخل کابین را بشنوند.
3. یک پین کد امنیتی برای شروع سفر الزامی است تا از سوار شدن فرد صحیح اطمینان حاصل شود.
4. تنها رانندگانی که امتیاز بالا دارند و داوطلب هستند، مجاز به پذیرش این سفرها می‌شوند.

این الگو نشان می‌دهد که “امنیت” و “ارائه خدمت به نوجوانان” نه تنها در تضاد نیستند، بلکه می‌توانند با استفاده از فناوری و پذیرش مسئولیت، در کنار هم محقق شوند.

اهمیت خبر برای شما چیست؟

اهمیت این خبر فراتر از یک چالش حمل‌ونقلی است و سه لایه حیاتی از حکمرانی شهری و فناوری را آشکار می‌کند:

• ۱. زنگ خطر برای حقوق شهروندی دیجیتال: این تصمیم یک прецедент (رویه) خطرناک ایجاد می‌کند. وقتی یک سرویس دیجیتال فراگیر به جای حل یک مشکل، گروهی از شهروندان را از خدمات خود محروم می‌کند، “حق دسترسی” به امکانات مدرن شهری را زیر سوال می‌برد. همانطور که در گزارش هشدار داده شده، این منطق “حذفی” می‌تواند به سادگی به سایر گروه‌ها مانند سالمندان، زنان تنها یا افراد دارای معلولیت نیز تسری یابد و به بهانه “امنیت”، بخش‌های وسیعی از جامعه را به حاشیه براند. این یک عقب‌گرد در مفهوم شهر هوشمند و فراگیر است.

• ۲. افشای ضعف رگولاتوری و نظارت: اظهارات رئیس کمیسیون حمل‌ونقل شورا (“شاید این تنها راه باشد”) به شکلی تلخ، ناتوانی نهادهای نظارتی در الزام شرکت‌های بزرگ فناوری به پاسخگویی را عیان می‌کند. این شرکت‌ها که بخش بزرگی از حمل‌ونقل شهری را در دست دارند، عملاً در یک خلاء نظارتی عمل می‌کنند و به جای سرمایه‌گذاری در ایمنی (که هزینه‌بر است)، سیاست‌های خود را بر اساس کمترین هزینه و ریسک حقوقی تنظیم می‌کنند، حتی اگر به قیمت کاهش کیفیت خدمات و محرومیت کاربران تمام شود.

• ۳. شکاف بین نوآوری تکنولوژیک و مسئولیت اجتماعی: این رویداد نشان می‌دهد که صرفاً داشتن یک اپلیکیشن و پلتفرم به معنای “نوآوری” نیست. نوآوری واقعی زمانی رخ می‌دهد که فناوری برای حل مشکلات پیچیده اجتماعی (مانند امنیت در سفر) به کار گرفته شود. مقایسه با الگوی “اوبر” به وضوح این شکاف را نشان می‌دهد: یک شرکت با پذیرش مسئولیت، فناوری را برای ایجاد امنیت به کار می‌گیرد (مانیتورینگ زنده، پین کد)، در حالی که دیگری با فرار از مسئولیت، از فناوری برای “حذف” و “محدود کردن” استفاده می‌کند. این تصمیم، شاخصی از بلوغ پایین مسئولیت اجتماعی در اکوسیستم استارتاپی کشور است.