عراقچی: مذاکره، چکمه قدرت است نه واکس آن!
دیپلماسی ایران در روابط با آذربایجان و تمامیت ارضی شمال غرب بر مبنای تاریخ و سیاست خارجی مبتنی بر منافع ملی.
آذربایجان، دیپلماسی و تمامیت ارضی ایران؛ نگاهی به اندیشه و تاریخ
دیپلماسی، جلوه‌ای از عقلانیت ماندگار
سیدعباس عراقچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه، در همایش ملی «آذربایجان، دیپلماسی و تمامیت ارضی ایران» که به مناسبت بزرگداشت میرزا محبعلی خان ناظم الملک مرندی برگزار شد، بر جایگاه دیپلماسی در اندیشه و تاریخ سیاسی ایران تاکید کرد. وی دیپلماسی را نه ابزاری موقت برای خروج از بحران، بلکه جلوه‌ای از عقلانیت ماندگار و روشی برای اداره روابط میان ملت‌ها دانست و گفت: «ایرانیان همواره باور داشته‌اند که گفتگو بخشی از قدرت است، نه جایگزین آن. همانگونه که اقتدار، پشتوانه سخن است، سخن نیز می‌تواند سپر اقتدار باشد.»
نقش پیشرو تبریز در تحولات تاریخی
عراقچی در ابتدای سخنرانی خود، با ابراز خرسندی از حضور در تبریز، این شهر را پیشرو و پیشگام تحولاتی تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران خواند. وی گردهمایی مذکور را گامی در جهت ارج نهادن به مجاهدت کسانی دانست که برای تثبیت استقلال، حاکمیت و تمامیت ارضی ایران از سر اخلاص کوشیدند. او با اشاره به تنوع فرهنگی و قومی ایران، این سرزمین را همواره مورد حسد بیگانگان معرفی کرد و صیانت از خاک پاک میهن را حاصل همدلی و همراهی زنان و مردان در طول تاریخ برشمرد.
کارگزاران دیپلماسی، صفحات درخشان تاریخ
معاون وزیر خارجه، پایمردی و رشادت کارگزاران دستگاه دیپلماسی در طول تاریخ را صفحات درخشانی در تاریخ دیپلماسی ایران دانست که به حفظ هویت مشترک کمک کرده است. وی با گرامیداشت یاد و نام آنان، به نقش میرزا محبعلی خان ناظم الملک مرندی، از دیار قهرمان‌پرور آذربایجان، در تعیین و تحدید حدود کشور اشاره کرد. عراقچی ناظم الملک را نمادی از دیپلماسی موفق ایرانی در دوره‌ای دشوار خواند که با میهن‌پرستی و شناخت زمانه، سهمی ارزنده در صیانت از منافع ایران بر عهده گرفت.
میراث سنت کهن دیوانی و لزوم دفاع از تمامیت ارضی
عراقچی رویه ناظم الملک و هم‌قطارانش را میراث سنت کهن دیوانی ایران زمین دانست که تجربه‌ای گرانسنگ برای امروز به ارمغان نهاده است. وی تاکید کرد که امروز باید با استعانت از همان اراده و روحیه، از هویت مشترک، تمامیت ارضی، استقلال ملی و حاکمیت یکپارچه کشوری دفاع کرد. وی جانفشانی امروز سربازان وطن در عرصه دفاعی و دیپلماسی را استمرار همان عزمی دانست که دیپلمات‌های عهد قدیم به کار بستند.
ویژگی‌های برجسته ناظم الملک در مذاکرات
معاون وزیر خارجه با استناد به اسناد برجای مانده، میهن‌دوستی، شناخت درست از شرایط زمانه و ظرفیت‌های ملی، اعتماد به نفس، تیزبینی و هوشمندی و استفاده درست از فن مذاکره را از مهمترین ویژگی‌های ناظم الملک برشمرد که به او امکان داد ماموریت حساس تاریخی خود را به بهترین نحو به انجام رساند. وی به نقش ناظم الملک در همراهی با میرزا جعفرخان مشیرالدوله و جانشینی او اشاره کرد و صیانت از آب و خاک و آسمان ایران را مرهون دقت نظر چنین افرادی دانست.
اصول سه‌گانه گفتگو در سنت تاریخی ایران
عراقچی در ادامه، سه پایه گفتگو در سنت تاریخی ایران را کرامت، صبر و توازن معرفی کرد. وی کرامت را حفظ عزت ملی، صبر را پرهیز از شتاب در تصمیم‌گیری و تامل در پیامدها، و توازن را عرصه یافتن نقطه تلاقی میان عزت و مصلحت دانست. او با اشاره به نوشته‌های اروپاییان در قرن نوزدهم، ادب، سنجش و وقار در مذاکره را بخشی از فرهنگ سیاسی ایران دانست.
نقش ممتاز شمال غرب ایران در تاریخ دیپلماسی
معاون وزیر خارجه، شمال غرب کشور را در تاریخ دیپلماسی ایران واجد نقشی ممتاز خواند و این سرزمین را دروازه تاریخی گفتگوهای ایران با قفقاز، آناتولی و حوزه دریای سیاه معرفی کرد. وی تبریز را پایگاه تماس مستمر ایران با نمایندگان روسیه و قفقاز در دوران قاجار برشمرد و شکل‌گیری مفهوم توازن میان همسایگی و حاکمیت در سیاست ایران را در همین منطقه دانست. عراقچی تاکید کرد که امروز نیز خطه گیلان، اردبیل و دو استان آذربایجان شرقی و غربی همان نقش را در قالبی نو برای ارتباط جمهوری اسلامی ایران با همسایگان خود ایفا می‌کنند.
دیپلماسی استانی؛ اجتناب‌ناپذیر و موثر
عراقچی، ارتباط تاریخی استان‌های شمال غربی ایران با جغرافیای همسایه و علقه‌های فرهنگی، قومی و اقتصادی را اجرای دیپلماسی استانی را اجتناب‌ناپذیر دانست. وی تعهد وزارت امور خارجه به انجام این مهم را اعلام کرد و آن را در دستور کار جدی سفارتخانه‌ها و سفرای ایران در پنج کشور روسیه، گرجستان، آذربایجان، ارمنستان و ترکیه قرار داد. هدف از این رویکرد، وسعت بخشیدن به تجارت، اقتصاد، تبادلات مردمی، رایزنی‌های سیاسی و همکاری‌های فرهنگی و بازآفرینی اتصال و ارتباط تاریخی-تمدنی ایران در این منطقه عنوان شد.
مقاومت در اصول، انعطاف در روش‌ها؛ ویژگی مذاکره ایرانی
معاون وزیر خارجه با تاکید بر پیچیدگی رقابت‌ها و لایه‌مندی بحران‌ها در جهان کنونی، مقاومت در اصول و انعطاف در روش‌ها را ویژگی ثابت مذاکره ایرانی دانست. وی احیای ظرفیت دیپلماسی در شهرهای شمال غرب کشور را با همان وقار، دقت و عقلانیت ضروری خواند. عراقچی تجربه ایران را نشان‌دهنده این واقعیت دانست که هیچ بحرانی مطلق نیست و هیچ بن‌بستی دائمی وجود ندارد و پنجره دیپلماسی برای جمهوری اسلامی ایران، حتی در طوفانی‌ترین روزها، گشوده است.
مذاکره؛ استمرار حاکمیت عقل، نه نشانه ضعف
عراقچی، اعتماد به توان گفتگو و پایداری در منطق تعامل را مهم دانست و تاکید کرد که در روزگاری که بسیاری دیپلماسی را با معامله اشتباه گرفته‌اند، ایران نشان داده است که مذاکره نه نشانه ضعف، بلکه استمرار حاکمیت عقل است. وی بالا نگه داشتن پرچم مذاکره با عزت، حکمت و مصلحت را راهبردی کلیدی دانست که از سوی مقام معظم رهبری به دولت‌ها تکلیف شده است.
دیپلماسی در زیر آتش جنگ؛ راهی برای اثبات عقلانیت
معاون وزیر خارجه، رویدادهای اخیر را نشان‌دهنده برقرار بودن دیپلماسی حتی در زیر آتش جنگ دانست. وی از دیدگاه دستگاه دیپلماسی، گفتگو را راهی برای اثبات عقلانیت، حفظ صلح و پایداری بر اصول برشمرد. عراقچی گفتگو و مذاکره را با قلدری و دیکته کردن متفاوت دانست و اعلام کرد که جمهوری اسلامی ایران با دشمن غدار و متجاوزی که در حین مذاکره از مدار گفتگو خارج شده و به تهدید و تهاجم روی آورده است، مذاکره نمی‌کند.
شرط استمرار مذاکره؛ تعهد به دیپلماسی از موضع برابر
عراقچی، شرط استمرار و بقای مذاکره و گفتگو را تضمین بر متعهد ماندن به دیپلماسی از موضع برابر عنوان کرد و شرط موفقیت مذاکره را ملزم ماندن به اصل منافع متقابل برای هر دو طرف مذاکره دانست.
دعوت به بهره‌برداری از گنجینه اسناد وزارت امور خارجه
در پایان، معاون وزیر امور خارجه از علاقه‌مندان و دانش‌پژوهان حوزه تاریخ روابط خارجی و سیاست خارجی ایران دعوت کرد تا از گنجینه اسناد وزارت امور خارجه، مشتمل بر بیش از 60 میلیون برگ اسناد تاریخی، بهره‌برداری کنند. وی این مجموعه را منحصر به فرد خواند و ابراز امیدواری کرد که از دل این اسناد، زوایای پنهان و آشکار تاریخ سیاست خارجی ایران کشف و به جامعه علمی و عموم مردم معرفی شود. وی همچنین از اهتمام دکتر نصرالله صالحی در شناسایی شخصیت و خدمات میرزا محبعلی خان ناظم الملک مرندی و برگزارکنندگان این همایش قدردانی کرد.
