کشور دوست و همسایه رسما به ایران پشت کرد!
تجارت با عراق، که همواره به عنوان دومین شریک استراتژیک صادراتی و راهکاری کلیدی برای دور زدن تحریم‌ها شناخته می‌شد، با یک چالش جدی روبرو شده است.
آمارهای رسمی از افت نگران‌کننده حدوداً ۱۸ درصدی صادرات ایران به این کشور در نیمه نخست سال جاری خبر می‌دهند؛ آماری که یک زنگ خطر جدی برای اقتصاد کشور محسوب می‌شود. هرچند فعالان اقتصادی و دبیرکل اتاق مشترک ایران و عراق همچنان به آینده امیدوارند، اما کارشناسان معتقدند مجموعه‌ای از مشکلات داخلی و خارجی، از ضعف زیرساخت‌های گمرکی گرفته تا دیپلماسی اقتصادی غیرفعال، پاشنه آشیل تجارت ایران در این بازار حیاتی شده است.
پاشنه آشیل تجارت در مرزها: از گمرک فلج تا دیپلماسی غایب!
به گفته فعالان بخش خصوصی، بخش قابل توجهی از دلایل این افت را باید در مرزها جستجو کرد. سیدمحمد موسوی‌نسب، رئیس اتاق بازرگانی ایلام، به صراحت از مشکلات زیرساختی در گمرکات، به‌ویژه در مرز مهران، گلایه می‌کند و نبود فضای مناسب برای تخلیه و بارگیری کالا را عاملی برای دشوار شدن روند تجارت می‌داند. اما مشکل فراتر از لجستیک است؛ ضعف در دیپلماسی اقتصادی و نبود نمایندگی فعال و قدرتمند در بغداد، خلأ بزرگی ایجاد کرده که به سرعت توسط رقبای منطقه‌ای پر می‌شود. این ضعف دیپلماتیک باعث شده کالاهای سایر کشورها به راحتی جایگزین محصولات ایرانی در بازار عراق شوند و سهم ایران به تدریج کاهش یابد.
خودتحریمی در داخل: وقتی تعدد مدیران و ضعف فناوری نفس صادرات را می‌گیرد!
در کنار چالش‌های برون‌مرزی، مشکلات ساختاری در داخل کشور نیز مزید بر علت شده است. محمدعلی امامی، مدیرکل دفتر خدمات آماد سازمان توسعه تجارت، از «تعدد نهادهای تصمیم‌گیر» و «نبود مدیریت واحد در مرزها» به عنوان عاملی یاد می‌کند که هزینه‌های حمل‌ونقل را چند برابر کرده و عملاً نفس صادرات را گرفته است. از سوی دیگر، پایین بودن سطح فناوری و تکنولوژی در فرآیند تولید، به‌ویژه در بخش کشاورزی و صنایع بسته‌بندی، رقابت‌پذیری کالای ایرانی را به شدت کاهش داده است. تا زمانی که مدیریت مرزها یکپارچه نشود و تکنولوژی تولید ارتقا نیابد، نمی‌توان انتظار داشت کالای ایرانی در بازار پرتلاطم عراق توان رقابت داشته باشد.
سخن پایانی
افت صادرات به عراق صرفاً یک آمار اقتصادی نیست؛ بلکه نتیجه انباشت چالش‌هایی است که سال‌ها نادیده گرفته شده‌اند. از سیاست‌های تعرفه‌ای جدید دولت عراق و حضور رقبای قدرتمند گرفته تا قیمت تمام‌شده بالای کالای ایرانی برای تجار عراقی، همگی نشان می‌دهند که دوران صادرات سنتی به این کشور به پایان رسیده است. برای بازگشت به تراز تجاری گذشته، راهی جز یک بازنگری جدی و اقدام فوری وجود ندارد. یکپارچه‌سازی مدیریت مرزها، تقویت زیرساخت‌های لجستیکی، سرمایه‌گذاری در فناوری تولید و از همه مهم‌تر، فعال‌سازی یک دیپلماسی اقتصادی پویا و هدفمند در بغداد، شروط لازم برای احیای جایگاه ایران در این بازار استراتژیک است؛ در غیر این صورت، این فرصت طلایی به تدریج از دست خواهد رفت.
