شوک عراق به ایران/ راه نجات مشخص شد
بازار پررونق فولاد ایران در عراق با یک تصمیم ناگهانی زیر و رو شد. دولت بغداد با هدف حمایت از تولید داخلی، تعرفه‌های سنگین بر واردات میلگرد وضع کرده و از صادرکنندگان خارجی، از جمله ایران، خواسته برای باقی‌ماندن در این بازار پرسود، خطوط تولید خود را به خاک عراق منتقل کنند. این سیاست یادآور همان رویکردی است که پیش‌تر صنعت سیمان ایران را در عراق به حاشیه برد و حالا فولاد را نشانه گرفته است.
بازار فولاد ایران در عراق که سال‌ها یکی از اصلی‌ترین مقاصد صادراتی محصولات ساختمانی کشور بود، با تصمیم تازه دولت بغداد دچار تحول جدی شده است. تعرفه سنگین واردات میلگرد، عملاً مسیر فروش مستقیم این محصول به عراق را محدود کرده و صادرکنندگان ایرانی را با چالش بزرگ حفظ سهم بازار مواجه ساخته است.
سیاست اخیر عراق بخشی از طرح صنعتی‌سازی این کشور است؛ مسیری که از حدود سه سال پیش آغاز شد و هدف آن کاهش وابستگی به واردات و تقویت تولید داخلی محصولات فولادی عنوان شده است. عراق اکنون با تکیه بر خطوط تولید جدید در استان‌های بصره، صلاح‌الدین و نینوا، به نقطه‌ای رسیده که بخش عمده نیاز میلگرد خود را در داخل تأمین می‌کند و برای واردات، تعرفه‌های بازدارنده اعمال کرده است.
این رویکرد محدودکننده فقط علیه ایران اعمال نشده و همه صادرکنندگان خارجی، از ترکیه گرفته تا کشورهای عربی، تحت تأثیر این سیاست قرار می‌گیرند. تجربه سیمان، نمونه واضح این مسیر است؛ جایی که عراق با راه‌اندازی کارخانه‌های داخلی و اعمال تعرفه‌های بالا، واردات سیمان ایرانی را از بیش از پنج میلیون تن در سال به کمتر از یک‌چهارم رساند.
مقامات تجاری عراق اکنون صراحتاً اعلام کرده‌اند که راه ادامه حضور در بازار این کشور، سرمایه‌گذاری مستقیم و انتقال خطوط تولید به خاک عراق است. این مدل به دولت میزبان اجازه می‌دهد علاوه بر حفظ اشتغال داخلی، از مزایای مالیات و ارزآوری سرمایه‌گذاری خارجی بهره‌مند شود. مشابه این سیاست در بازارهای آمریکا نیز اجرا شده و تبدیل به یک استاندارد شناخته‌شده در تجارت بین‌الملل شده است.
برای صادرکنندگان ایرانی، این تصمیم به معنای آغاز دوره‌ای تازه از رقابت است. دیگر فروش FOB از بنادر جنوبی ایران راه‌حل پایدار نیست. گزینه‌هایی مثل ایجاد واحدهای تولید یا مونتاژ، تشکیل شرکت‌های مشترک با طرف‌های عراقی یا تمرکز بر محصولات خاص و خدماتی که تولید داخلی عراق هنوز قادر به تأمین آن نیست، اهمیت بیشتری یافته است.
نگاهی به عملکرد رقبای ایران در عراق نشان می‌دهد کشورهایی مثل ترکیه و چین با ایجاد کارخانه و خطوط مونتاژ در خاک عراق، توانسته‌اند موقعیت خود را تثبیت کنند و حتی در شرایط محدودیت واردات، سهم بازارشان را حفظ نمایند. این تجربه می‌تواند برای فولادسازان ایرانی نقشه راهی باشد تا از افت صادرات جلوگیری کنند و بازار عراق را از دست ندهند.
حال، صنعت فولاد ایران در برابر یک انتخاب راهبردی قرار دارد: یا با تغییر مدل حضور، وارد فضای سرمایه‌گذاری مشترک و تولید در عراق شود، یا آماده از دست دادن بخشی از بازار شود که زمانی یکی از پایه‌های صادرات غیرنفتی کشور بود.
