ایران در آستانه بحران برق/ ناجی بزرگ در راه است
شبکه برق کشور در تابستان امسال با یکی از بدترین ناترازی‌های تاریخ خود مواجه شد. کاهش شدید بارندگی‌ها و خشکسالی پیاپی باعث شد تولید نیروگاه‌های برق‌آبی به شدت کاهش یابد و شبکه برق با کسری حدود ۱۵ هزار مگاوات روبه‌رو شود. این کسری عظیم، خاموشی‌های گسترده را به بسیاری از شهرها بازگرداند و نشان داد که اگر فوری تصمیم جدی گرفته نشود، تابستان آینده نیز وضعیت بهتری نخواهیم داشت.
کارشناسان صنعت برق اکنون به یک نتیجه رسیده‌اند: تنها راه جلوگیری از تکرار این فاجعه، توسعه سریع نیروگاه‌های خورشیدی است. با وجود پتانسیل بی‌نظیر کشور در تولید برق خورشیدی، هنوز عملکرد دولت در این حوزه چندان امیدوارکننده نیست.
سقوط برق‌آبی؛ از ۱۲ هزار به ۸ هزار مگاوات
نیروگاه‌های برق‌آبی که زمانی دومین ستون اصلی تولید برق کشور محسوب می‌شدند، اکنون به یکی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف شبکه تبدیل شده‌اند. بر اساس آمار رسمی وزارت نیرو، ظرفیت نصب‌شده این نیروگاه‌ها حدود ۱۲ هزار مگاوات است، اما به دلیل کاهش شدید بارندگی‌ها در سال‌های اخیر، تولید واقعی آنها از ۸ هزار مگاوات فراتر نرفته است.
این افت چهار هزار مگاوات، درست در زمانی رخ داده که کشور در فصل گرما به اوج مصرف برق می‌رسد. نتیجه این معادله ناموزون، خاموشی‌های گسترده و ناترازی ۱۵ هزار مگاوات بود که هم صنایع را آسیب زد و هم نارضایتی عمومی را افزایش داد.
خورشید؛ گنج پنهان یا فرصتی از دست رفته؟
ایران یکی از ۱۰ کشور برتر جهان در پتانسیل تولید برق خورشیدی است. با میانگین تابش ۵.۵ کیلووات‌ساعت بر مترمربع در روز و بیش از ۳۰۰ روز آفتابی در اکثر نقاط کشور، این منبع انرژی می‌تواند راه‌حل اصلی بحران برق باشد. اما واقعیت تلخ این است که تا پایان تابستان ۱۴۰۴، کل ظرفیت نیروگاه‌های تجدیدپذیر کشور تنها به حدود ۲۵۰۰ مگاوات رسیده است.
طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، برای جلوگیری از تکرار خاموشی‌های گسترده در بخش خانگی، کشور باید حداقل ۹۰۰۰ مگاوات برق تجدیدپذیر تولید کند و همزمان مدیریت مصرف در صنایع بزرگ را جدی بگیرد. اما با سرعت کنونی توسعه، رسیدن به این هدف بسیار دور به نظر می‌رسد.
وعده ۷۰۰۰ مگاوات؛ آیا محقق می‌شود؟
اوایل سال جاری خبر واردات صفحات خورشیدی به ظرفیت ۷۰۰۰ مگاوات از چین منتشر شد. بعد از آن، صندوق توسعه ملی قرار بود در تأمین مالی این طرح بزرگ مشارکت کند و بانک مرکزی نیز حدود ۸۰۰ میلیون دلار برای آن تخصیص داد. سازمان انتقال برق ایران (ساتبا) نیز وعده داد تا آخر تابستان برق تجدیدپذیر به ۵۰۰۰، تا آخر پاییز به ۷۰۰۰ و تا پایان سال به ۱۰۰۰۰ مگاوات برسد.
اما در عمل، هنوز میزان برق تجدیدپذیر کشور نزدیک به ۳۰۰۰ مگاوات است. این عملکرد کند نشان می‌دهد دولت نه تنها نمی‌تواند به وعده ۳۰ هزار مگاوات خود عمل کند، بلکه حتی رسیدن به تکلیف برنامه هفتم توسعه یعنی ۱۲ هزار مگاوات برق تجدیدپذیر نیز با چالش جدی مواجه است.
سخن پایانی
بحران برق ایران دیگر یک مشکل فصلی نیست، بلکه به یک معضل ساختاری تبدیل شده است. کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی‌های پیاپی نشان داده که دیگر نمی‌توان به برق‌آبی به عنوان یک منبع پایدار اتکا کرد. در این شرایط، خورشید تنها گزینه واقع‌بینانه برای نجات شبکه برق است. اما سرعت کنونی توسعه نیروگاه‌های خورشیدی بسیار کند است و اگر وزارت نیرو و ساتبا نتوانند طرح ۷۰۰۰ مگاوات را به سرعت اجرایی کنند، تابستان ۱۴۰۵ نیز با خاموشی‌های گسترده همراه خواهد بود. این یعنی آسیب مجدد به صنایع کوچک و متوسط، افزایش نارضایتی عمومی و از دست رفتن فرصت‌های طلایی برای استفاده از یک منبع انرژی پاک و بی‌پایان. وقت آن رسیده که از وعده‌دادن فراتر رفته و عمل واقعی آغاز شود.
