راز تلخ ناترازی آب فاش شد: ۷۰ سال اشتباه، ایران را به لبه پرتگاه برد!
گفتوگوی ملی آب، چالش ناترازی را با راهکارهای حکمرانی، مدیریت مصرف، قیمتگذاری و دادههای هوشمند در بخش کشاورزی بررسی میکند.
یک مقام مسئول با تاکید بر ضرورت شکلگیری گفتوگوی ملی آب در کشور، ضعف حکمرانی، نبود دادههای هوشمند، قیمتگذاری غیرواقعی آب و ناهماهنگی با بخش کشاورزی را از ریشههای اصلی ناترازی منابع آبی کشور معرفی کرد.
تاکید بر شکلگیری گفتوگوی ملی آب
حمیدرضا جانباز، معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا و مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران، در شصتوهفتمین گردهمایی مدیران ارشد بخش آب کشور، بر لزوم ایجاد نشستهای گفتمانی منسجم با محوریت وزارت نیرو در حوزه آب تاکید کرد. وی بیان داشت که بخش آب نیازمند فضایی برای گفتوگوی مرجع، تخصصی و فارغ از جایگاههای اداری است تا این مباحث به گفتمان غالب و در نهایت به اقدام عملیاتی منجر شود.
جانباز با اشاره به برگزاری نخستین نشست گفتمانی با موضوع بارورسازی ابرها، هدف این طرح را ایجاد بستری برای گردهمایی دانشگاهیان، پژوهشگران، مدیران اجرایی و فعالان حوزه آب دانست تا بدون ملاحظات اداری به تبادل دیدگاهها و تجربیات بپردازند. وی بر ضرورت استمرار این مسیر و گسترش آن در سطح استانها تاکید کرد.
تاسیس «اتاق گفتوگوی ملی آب» برای ارتباط کارشناسان و تصمیمگیران
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران از عزم جدی برای برگزاری نشستهای بیشتر در این زمینه خبر داد و افزود که ظرف هفتههای آینده، خروجی مشترکی از سوی دانشگاهها و مرکز پژوهشهای مجلس تحت عنوان «اتاق گفتوگوی ملی آب» منتشر خواهد شد. این اقدام با هدف انتقال مستقیم نظرات کارشناسان به تصمیمگیران صورت میگیرد.
ضعف حکمرانی و تصمیمگیریهای گذشته؛ ریشه ناترازی آب
جانباز با اشاره به ریشههای ناترازی کنونی در بخش آب، تصریح کرد که سبک مدیریت و تصمیمگیریهای هفت دهه گذشته، کشور را به وضعیت فعلی رسانده است. وی بیان داشت که با وجود سیاستها و برنامههای متعدد، بسیاری از تصمیمات به اقدام مؤثر تبدیل نشدهاند و اکنون تمرکز بر تقویت همکاریهای بینبخشی و اجرای فرآیندهای تصمیمگیری در استانها است.
برنامه هفتم پیشرفت؛ نقشه راه اصلاح حکمرانی آب
معاون وزیر نیرو با تاکید بر قانون برنامه هفتم توسعه، این برنامه را فرصتی مغتنم دانست؛ چرا که برای نخستین بار جداول و تکالیف صریحی برای مسیر اصلاح پیشبینی شده است. وی به موضوعاتی نظیر بازار بهرهوری آب، طرح تعادلبخشی، کنتورهای هوشمند، تحویل حجمی آب، توسعه مشارکت بخش خصوصی و استفاده از ظرفیتهای گردشگری اشاره کرد که سالهاست مطرح شدهاند اما بهطور کامل محقق نشدهاند.
چالش تحویل حجمی آب در بخش کشاورزی
وی به چالش تحویل حجمی آب، بهویژه در بخش کشاورزی پرداخت و گفت که علیرغم ادعای برخی استانها مبنی بر تحویل حجمی، نقد بهرهبرداران نشاندهنده عدم تحویل واقعی حجمی است. این موضوع نیازمند هماهنگی جدیتر میان وزارت نیرو و بخش کشاورزی و پیگیری در جلسات تخصصی است.
تغییر اقلیم و تحولات اجتماعی؛ پایههای ناترازی منابع آب
جانباز یکی از محورهای اصلی آسیبشناسی وضعیت موجود را تغییر اقلیم دانست و اظهار کرد که پذیرش این واقعیت که شرایط اقلیمی تغییر کرده و بسیاری از استانها با کاهش منابع آبی مواجهاند، یکی از پایههای اصلی ناترازی کنونی است. همچنین، وی به تحولات اقتصادی و اجتماعی سالهای اخیر اشاره کرد که منجر به تغییر توقعات و مسائل اجتماعی مردم شده و نیاز به رویکردهای جدید در حکمرانی آب دارد.
ضعف مدیریت مصرف و فقدان دادههای هوشمند
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران از ضعفهای جدی در حکمرانی مطلوب آب، بهویژه کمتوجهی به مدیریت مصرف، گلایه کرد. وی تاکید کرد که مصرف بالا در بخشهای کشاورزی و صنعت از چالشهای اصلی کشور است. جانباز همچنین کمبود دادههای دقیق و هوشمند را بزرگترین شاخص ضعف حکمرانی آب دانست و اظهار داشت که بدون دادههای معتبر، تصمیمگیری دچار اشکال میشود.
قیمتگذاری غیرواقعی آب؛ مانع اصلاح الگوی کشت
معاون وزیر نیرو با اشاره به نقش قیمتگذاری واقعی آب در اصلاح الگوی کشت، افزود که بدون قیمت واقعی، کشاورز بر اساس منفعت کوتاهمدت خود تصمیم میگیرد و این امر به بهرهوری پایین محصولات و نادیده گرفتن محدودیت منابع منجر میشود. وی بر همافزایی دادهها و تصمیمگیری مشترک با وزارت جهاد کشاورزی برای اصلاح حکمرانی آب تاکید کرد.
نبود سازوکار اقتصادی مناسب و تهدید بهرهوری
جانباز با اشاره به آمارهای رسمی مبنی بر صادرات غیرمستقیم آب در قالب محصولاتی نظیر شیر، این مسئله را ناشی از نبود سازوکارهای اقتصادی صحیح و قیمتهای واقعی دانست. وی تاکید کرد که در شرایط فعلی، استفاده از فناوریهای نوین در کشاورزی گسترده نیست و نظام تولید همچنان بر پایه روشهای سنتی است که هم به کشاورز و هم به منابع آب کشور آسیب میزند.
تجربه موفق آبیاری زیرسطحی و راهکارهای نوین کشاورزی
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران به تجربههای موفق استانی در اصلاح الگوی کشت و شیوههای آبیاری اشاره کرد. از جمله این موارد، اجرای آبیاری زیرسطحی در پایلوت نیشکر است که منجر به صرفهجویی قابلتوجه در مصرف آب شده است. همچنین، پیشنهاد جایگزینی کشت چغندرقند به جای نیشکر و تغییر زمان کشت آن در خوزستان به پاییزه، میتواند به کاهش مصرف آب و افزایش بهرهوری کمک کند.
جانباز در پایان تاکید کرد که اصلاح الگوی کشت، واقعیسازی قیمت آب و استفاده از فناوریهای نوین باید بهصورت همزمان و هماهنگ دنبال شود؛ در غیر این صورت، ناترازی منابع آب کشور تداوم خواهد یافت. وی همچنین به ناهماهنگی دادهها در اسناد بالادستی، از جمله سند امنیت غذایی، اشاره کرد که نشاندهنده عدم رسیدن به جایگاه واقعی داده و اطلاعات هوشمند در حکمرانی آب است.
اهمیت تکمیل سامانههای اندازهگیری برای اثربخشی برنامهها
مدیرعامل شرکت مدیریت منابع آب ایران تکمیل ابزارهای اندازهگیری و سامانههای دادهمحور در بخش آب را اولویتی جدی دانست و تاکید کرد که بدون این ابزارها، نمیتوان انتظار مدیریت مصرف، کاهش برداشت یا تصمیمسازی دقیق را داشت. وی افزود که عدم اصلاح این حلقه، به عدم استقبال و اثربخشی لازم سیاستها و برنامهها منجر خواهد شد.
در این گردهمایی، مدیران ستادی و استانی به تشریح برخی اقدامات مهم در حوزه مدیریت منابع آب و بررسی چالشهای ملی و استانی بخش آب کشور پرداختند.
