خیزش عجیب زمستان: آیا باران‌های آذر، خشکسالی پاییز را بلعیدند؟
کاهش بارش و خشکسالی تهدید جدی برای منابع آبی، کشاورزی و امنیت غذایی کشور محسوب می‌شود.
هشدار خشکسالی در کشور؛ کاهش ۸۶ درصدی بارش‌ها و تأخیر در آغاز پاییز
تازه‌ترین داده‌های مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور از استمرار شرایط کم‌بارشی در اغلب نقاط ایران از ابتدای سال آبی تا ۱۸ آبان ۱۴۰۴ حکایت دارد. این وضعیت زنگ خطر را برای منابع آبی، بخش کشاورزی و امنیت غذایی کشور به صدا درآورده است.
توزیع نامتوازن بارش‌ها و مناطق در معرض خطر
بر اساس نقشه‌های سازمان هواشناسی، عمده بارش‌ها در این بازه زمانی در سواحل شمالی کشور، به‌ویژه استان‌های گیلان، مازندران و گلستان متمرکز بوده است. در مقابل، مناطقی از جنوب شرق، جنوب غرب و بخش‌هایی از فلات مرکزی ایران از جمله سیستان و بلوچستان، کرمان، یزد و اصفهان در محدوده «بدون بارش» تا زیر ۵ میلی‌متر قرار دارند. این در حالی است که در برخی استان‌ها، بارندگی کاملاً صفر بوده و حتی در استان‌های پربارش نیز کاهش چشمگیری نسبت به میانگین بلندمدت مشاهده می‌شود.
کاهش ۸۶ درصدی میانگین بارش کشور
میانگین بارش کشور از ابتدای سال آبی جاری تا ۱۸ آبان‌ماه ۱۴۰۴ معادل ۲.۳ میلی‌متر ثبت شده که نسبت به مدت بلند مدت ۱۷.۴ درصد و نسبت به میانگین بلندمدت ۸۶.۵ درصد کاهش نشان می‌دهد. این آمار بیانگر آن است که کشور در نخستین ماه سال آبی جدید با شرایط شدید خشکسالی و تأخیر در آغاز بارش‌های پاییزه مواجه است. در هفت روز گذشته نیز مجموع بارش ثبت‌شده تنها ۰.۱ میلی‌متر بوده که نسبت به میانگین بلندمدت ۹۷.۹ درصد افت را نشان می‌دهد.
گرمای بی‌سابقه و تأثیرات اقلیمی
همزمان با کمبود بارش، میانگین دمای کشور نیز در برخی بازه‌ها بالاتر از حد نرمال ثبت شده است. نوسان دمای شب و روز در بسیاری از مناطق قابل توجه بوده و اختلاف میان کمینه و بیشینه دما در برخی استان‌ها به بیش از ۳۰ درجه سانتی‌گراد رسیده است. شهرکرد با منفی ۵.۱ درجه سانتی‌گراد سردترین و رودان با ۳۵.۴۰ درجه سانتی‌گراد گرم‌ترین نقطه کشور بوده‌اند. افزایش میانگین دمای کشور نسبت به دوره‌های بلندمدت، در صورت تداوم، می‌تواند بر وضعیت منابع آبی، کشاورزی و اقلیم عمومی کشور تأثیرگذار باشد.
هشدار کارشناسان و تبعات خشکسالی
کارشناسان نسبت به گسترش پدیده فرونشست زمین، کاهش سطح سفره‌های زیرزمینی، تهدید تولید محصولات کشاورزی و ناپایداری تأمین آب در برخی شهرهای بزرگ هشدار می‌دهند. رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور، با اشاره به ورود کشور به ششمین سال پیاپی خشکسالی، تاکید کرد که عمده بارش‌ها از آذرماه آغاز خواهد شد، اما جبران دو ماه ابتدایی خشک پاییز حتی با آذرماه پربارش نیز دشوار است. وی ادامه داد که فشار زیادی بر منابع زیرزمینی وارد شده و برداشت آب برای جبران کمبود آب‌های سطحی افزایش یافته است.
تنش آبی در شهرهای بزرگ و لزوم مشارکت عمومی
در حال حاضر، شهرهایی نظیر تهران، مشهد، اراک و تبریز در وضعیت تنش آبی قرار دارند و شهروندان باید با مدیریت مصرف و صرفه‌جویی، در عبور از این شرایط بحرانی مشارکت کنند. سازمان هواشناسی کشور هشدار داده است که تداوم روند خشکی فعلی، به‌ویژه در صورت عدم وقوع بارش‌های مؤثر تا پایان پاییز، می‌تواند منجر به بحرانی‌ترین وضعیت منابع آبی کشور در سال‌های اخیر شود.
راهکارهای پیشنهادی برای مقابله با بحران
کارشناسان بر لزوم مدیریت مصرف آب، بازچرخانی پساب، جلوگیری از کشت‌های پرمصرف، و تقویت سیستم‌های آبیاری نوین تأکید دارند. این اقدامات باید فوراً در دستور کار دولت و وزارتخانه‌های مرتبط قرار گیرد تا از تشدید بحران جلوگیری شود. پیامدهای اصلی خشکسالی پیش‌رو شامل فرونشست زمین، افت تولید محصولات کشاورزی، تهدید امنیت غذایی و بحران تأمین منابع آبی خواهد بود که نیازمند تصمیم‌گیری فوری، هماهنگی بین‌دستگاهی و اجرای سیاست‌های پایدار مدیریت منابع آب است.
