خشکسالی در راه است؟ باران ۱۶ میلی‌متر کم شد!
خشکسالی و کاهش بارش در ایران منجر به بحران آب، کاهش منابع سدها، تهدید کشاورزی و امنیت غذایی، و افزایش خطر ورشکستگی آبی در پی تغییر اقلیم شده است.
ایران با پشت سر گذاشتن ششمین پاییز خشک متوالی، با وضعیت بحرانی سدها روبرو است. کاهش ۴۰ درصدی ورودی آب به مخازن سدها، زنگ خطر را برای مسئولان و مردم به صدا درآورده و ضرورت صرفه‌جویی بیش از پیش را گوشزد می‌کند.
کاهش چشمگیر ورودی و خروجی آب سدها
بر اساس آمارهای منتشر شده، از ابتدای سال آبی تا سیزدهم آبان ماه، حجم ورودی آب به مخازن سدهای کشور تنها یک میلیارد و ۴۸۰ میلیون مترمکعب ثبت شده است. این میزان نسبت به دو میلیارد و ۴۵۰ میلیون مترمکعب در مدت مشابه سال گذشته، کاهش قابل توجه ۴۰ درصدی را نشان می‌دهد. همچنین، خروجی سدها نیز با ثبت سه میلیارد مترمکعب، ۲۶ درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.
وضعیت نگران‌کننده ذخایر آبی
حجم فعلی ذخایر آبی کشور به ۱۷ میلیارد و ۱۲۰ میلیون مترمکعب رسیده، در حالی که این رقم در سال گذشته ۲۲ میلیارد و ۹۲۰ میلیون متر مکعب بود. این بدان معناست که در حال حاضر تنها ۳۳ درصد از ظرفیت سدهای کشور پر است و ۶۷ درصد آن‌ها خالی مانده‌اند. میانگین بارش‌ها از آغاز سال آبی تاکنون تنها ۳.۴ میلی‌متر گزارش شده که در مقایسه با میانگین بلندمدت ۱۷.۸ میلی‌متری و رقم ۱۹.۵ میلی‌متری سال گذشته، تفاوت فاحشی را نشان می‌دهد.
خشکسالی تاریخی و عوامل مؤثر
ایران در حال حاضر در یکی از طولانی‌ترین دوره‌های خشکسالی تاریخی خود قرار دارد که از سال آبی ۱۳۹۸–۱۳۹۹ آغاز شده و شش پاییز خشک متوالی را تجربه کرده است. کارشناسان، کاهش بارش‌های مؤثر، افزایش دما و تبخیر، و ضعف در مدیریت منابع آب سطحی و زیرزمینی را از عوامل کلیدی این وضعیت برمی‌شمارند. این روند باعث شده بیش از دو سوم سدها عملاً زیر ظرفیت بحرانی خود عمل کنند و میانگین ورودی سالانه به مخازن حدود ۵۰ درصد نسبت به دوره بلندمدت افت داشته باشد. استان‌های خوزستان، فارس، کرمان و سیستان و بلوچستان بیشترین افت را تجربه کرده‌اند.
تغییر الگوی بارش و تبعات اقلیمی
از منظر اقلیمی، الگوهای بارشی ایران از زمستان‌محور به بهارمحور و تابستان‌سنگین تغییر یافته است. بارش‌های کوتاه و شدید جایگزین بارش‌های پیوسته و ملایم شده که این امر نه تنها مانع تغذیه‌ی سفره‌های زیرزمینی می‌شود، بلکه موجب فرسایش خاک و از دست رفتن ذخایر سطحی می‌گردد.
پیامدهای اقتصادی و بحران ورشکستگی آبی
خشکسالی متوالی تأثیر مستقیمی بر تراز انرژی، کشاورزی و امنیت غذایی گذاشته است. حدود ۴۵ درصد تولید برق آبی کشور از مدار خارج شده و نیروگاه‌های برق‌آبی با کاهش توان مواجهند. در بخش کشاورزی نیز افت سطح زیرکشت محصولات آب‌بر با رشد واردات هم‌زمان شده است. طرح‌های مدیریت منابع آب نظیر بازچرخانی پساب و تغذیه مصنوعی دشت‌ها نیز کمتر از ۳۰ درصد اجرا داشته‌اند. مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده است که کشور وارد مرحله‌ی ورشکستگی آبی ساختاری شده و ادامه روند فعلی مصرف می‌تواند ظرف سه سال آینده، بیش از نیمی از سدهای کشور را از مدار اقتصادی خارج کند.
هشدار درباره زمستان پیش رو
با توجه به کاهش ۴۰ درصدی ورودی آب به سدها و ادامه روند خشکسالی و سوءمدیریت منابع، کارشناسان نسبت به تبدیل زمستان پیش رو به نخستین فصل بحرانی کم‌آبی سراسری در تاریخ معاصر ایران هشدار می‌دهند، مگر آنکه تدابیر فوری در حوزه صرفه‌جویی، بازنگری در الگوی کشت و اصلاح نظام تخصیص صنعتی اتخاذ شود.
