شوک برنج: از سفره کارگران پر کشید، حالا به کالابرگ افتخار میکنید؟
معیشت در اقتصاد ایران زیر سایه تورم و گرانی برنج به چالش کشیده شد؛ آیا حذف ارز ترجیحی و کالابرگ الکترونیکی راهگشاست؟
با افزایش بیسابقه قیمت برنج در کشور و حذف ارز ترجیحی برای واردات این کالای اساسی، نگرانیها از وضعیت معیشت خانوادهها به اوج خود رسیده است. در حالی که مسئولان از سهم بالای خرید برنج با کالابرگ الکترونیکی سخن میگویند، فعالان کارگری این موضوع را نشانهای از ناتوانی مردم در تامین نیازهای اولیه خود میدانند و این شیوه را نماد حذف برنج از سفرههای قشر وسیعی از جامعه ارزیابی میکنند.
افزایش نجومی قیمت برنج و حذف ارز ترجیحی
دولت در اقدامی که به سرعت به یکی از چالشبرانگیزترین تصمیمات اقتصادی تبدیل شد، ارز ۲۸ هزار و ۵۰۰ تومانی برنج را از فهرست کالاهای ترجیحی حذف کرد. این تصمیم، به گفته مجید حسنیمقدم، مدیرکل دفتر بازرگانی داخلی و تنظیم بازار وزارت جهاد کشاورزی، بلافاصله منجر به ورود بیش از ۶۰ هزار تن برنج وارداتی به کشور با نرخ دلار ۱۰۷ هزار تومانی تالار دوم شد. وزیر جهاد کشاورزی وقت، در حاشیه جلسه هیئت وزیران، حذف ارز ترجیحی را گامی برای ریشهکن کردن رانت خواند، اما پیامدهای این تصمیم به سرعت خود را در قالب یک التهاب مجدد در بازار برنج نشان داد؛ بازاری که پیش از این نیز در مدت کوتاهی افزایش بیش از ۱۰۰ درصدی قیمتها را تجربه کرده بود.
وضعیت بازار برنج از دیدگاه مسئولان و پیشبینی قیمتها
یاسر رایگانی، سخنگوی سازمان تعزیرات حکومتی، در دوم دیماه اعلام کرد که بازار کالاهای اساسی، به ویژه برنج، در ماههای اخیر با نوسانات قیمتی قابل توجهی روبرو بوده است. وی اشاره کرد که قیمت هر کیلوگرم برنج هندی و پاکستانی که پیشتر در محدوده ۶۰ تا ۹۰ هزار تومان عرضه میشد، اکنون در مواردی به ۱۴۰، ۱۵۰ و حتی ۱۷۰ هزار تومان رسیده است. با ورود برنج وارداتی با دلار ۱۰۷ هزار تومانی، فعالان بازار پیشبینی میکنند که قیمت یک کیلوگرم برنج خارجی به راحتی از ۲۰۰ هزار تومان فراتر رود و برنج ایرانی نیز با قیمتهایی نجومی و فراتر از توان خرید اقشار کارگر و آسیبپذیر عرضه شود.
مقایسه قیمتها: شوک بازار در ۱۵ روز
بررسی دادههای سایتهای فروش آنلاین نشان میدهد که قیمت برنج در بازار داخلی به اوج بیسابقهای رسیده است. نرخ یک کیلوگرم برنج ایرانی باکیفیت مانند هاشمی، اکنون بیش از ۳۰۰ هزار تومان است و حتی ارزانترین انواع برنج ایرانی نیز بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار تومان به فروش میرسد. این گرانی تنها مختص برنج ایرانی نیست و نمونههای خارجی نیز از رقابت با آن عقب نماندهاند. برای مثال، در دوم دیماه، قیمت یک کیسه ده کیلویی برنج باسماتی خاطره ۱ میلیون و ۸۵۰ هزار تومان، برنج پاکستانی دیانا ۱ میلیون و ۹۴۰ هزار تومان، برنج پاکستانی دانه بلند رویال ۲ میلیون تومان و برنج هندی محسن ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان گزارش شده است. این در حالی است که بررسی ۱۵ روز گذشته نشان میدهد که شوک حذف ارز ترجیحی، حتی پیش از توزیع کامل برنج با نرخ دلار آزاد، افزایش قابل توجهی را در قیمتها رقم زده است؛ به عنوان مثال، قیمت ده کیلو برنج خاطره از ۱ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان در ۱۷ آذر، به ۱ میلیون و ۸۵۰ هزار تومان در عرض ۱۵ روز افزایش یافته است. پیشبینی میشود با توزیع گستردهتر برنج وارداتی با نرخهای جدید، این روند افزایشی شتاب بیشتری بگیرد و برنج خارجی که زمانی گزینه ارزانتری بود، از برنج ایرانی نیز گرانتر شود.
کالابرگ؛ نماد ناتوانی مردم در خرید برنج
در این میان، اظهارات احمد میدری، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، در خصوص استقبال مردم از طرح کالابرگ الکترونیکی، ابعاد دیگری از بحران معیشت را آشکار میسازد. وی در دوم دیماه اعلام کرد که ۴۱ درصد از کل اعتبار کالابرگ مردم صرف خرید برنج شده است، و حبوبات، گوشت قرمز و تخممرغ در رتبههای بعدی قرار دارند. نادر مرادی، فعال کارگری، در واکنش به این آمارها، این رویکرد دولت را مورد انتقاد قرار داد و گفت: «ظاهراً مهمترین کاری که دولت کرده و وزیر کار به آن افتخار میکند، همین کالابرگ است! در حالی که با گرانیهای عجیب و غریب، برنج و بسیاری از کالاهای دیگر را از سفره مردم حذف کردهاند و اکنون به این افتخار میکنند که ۴۱ درصد کالابرگ صرف خرید برنج شده است.» وی افزود که با رسیدن قیمت هر کیلو برنج خارجی به ۳۰۰ هزار تومان یا بیشتر، حتی کالابرگ نیز توان خرید دو کیلو برنج را برای مردم نخواهد داشت. یک کارگر پیمانکاری شهرداری تهران با درآمد ۱۵ میلیون تومان، وضعیت خانواده خود را چنین توصیف میکند: «خانواده چهار نفره ما فقط با کالابرگ برنج میخرد؛ وقتی تمام میشود، دیگر خرید برنج نداریم و غذایمان به تخممرغ آبپز، تخممرغ و گوجه یا سیبزمینی محدود شده است.» این اظهارات و آمارها نشان میدهد که قدرت خرید برنج برای طبقات کارگر، مزدبگیر، زنان سرپرست خانوار، فصلیکاران و حتی گروههای با درآمد نسبتاً بالاتر نیز به شدت کاهش یافته است. فعالان اجتماعی هشدار میدهند که در شرایط کنونی و با تداوم روند افزایشی قیمتها، کالابرگ ۳۵۰ هزار تومانی نیز نمیتواند پاسخگوی نیازهای اساسی مردم باشد و چشمانداز روشنی برای بهبود وضعیت معیشت به خصوص در زمینه کالاهای اساسی مانند برنج وجود ندارد.
