نفت خیز جنوب در آتش؟ دوره جدید غول خاموش آغاز شد!
خوزستان با اجرای طرحهای جمعآوری گازهای همراه، گامی بلند در خاموشی مشعلها و مقابله با آلودگی هوا برداشت.
روند خاموشی مشعلهای خوزستان شتاب گرفته و آمارهای رسمی از کاهش محسوس گازسوزی حکایت دارد. این دستاورد با اجرای طرحهای جمعآوری گازهای همراه (NGL)، عقد قراردادهای تازه و اصلاح خطوط قدیمی حاصل شده است.
پیشرفت عملیاتی در خاموشی فلرها
خاموشی فلرها سالها در اولویت صنعت نفت بوده، اما طی دو سال گذشته این برنامه وارد مرحلهای عملیاتیتر شده است. در مناطق نفتخیز جنوب، با مجموعهای از پروژههای جمعآوری گاز، اصلاح مشعلها و توسعه واحدهای فرآورش، حجم گازهای سوزاندهشده روزانه دهها میلیون فوتمکعب کاهش یافته است. بر اساس گزارشهای شرکت ملی نفت ایران، نزدیک به ۳۰ تا ۳۵ مشعل در خوزستان طی ۱۸ ماه گذشته خاموش یا بهسوزی شدهاند و چند پروژه کلیدی در اهواز، مسجدسلیمان، کارون و مارون به فاز نهایی رسیدهاند. این روند با توجه به ارزش اقتصادی گازهای همراه، افزایش قیمت خوراک پتروشیمیها و اهمیت کاهش آلودگی هوا، سرعت بیشتری گرفته است.
فلرها در خوزستان؛ بازتاب یک ناترازی قدیمی
مناطق نفتخیز جنوب بیش از ۶۵ درصد تولید نفت کشور را بر عهده دارند که این امر منجر به تولید حجم قابل توجهی از گازهای همراه میشود. سالها نبود زیرساختهای کافی برای جمعآوری یا فرآورش این گازها، شعلهور ماندن فلرها را در میادین اصلی این منطقه اجتنابناپذیر کرده بود. طبق آمار وزارت نفت، ایران روزانه حدود ۴۰ تا ۴۵ میلیون مترمکعب گاز همراه میسوزاند که سهم خوزستان تقریباً نیمی از این مقدار است. بخشی از این گازها ترش و نیازمند فرآورش هستند که پروژههای جمعآوری را پیچیدهتر میسازد.
پیشرفت میدانی؛ از بهسوزی تا احداث واحدهای جدید
در ۱۸ ماه اخیر، سه مسیر موازی برای کاهش حجم فلرها در جنوب دنبال شده است:
۱. اصلاح و بهسوزی مشعلها
پروژههای بهسوزی در واحدهای اهواز ۱، ۳ و ۴، مارون ۲ و مسجدسلیمان اجرا شده که منجر به کاهش دوده، ترکیبات آلی فرّار و ذرات معلق گردیده است. این اقدامات، هرچند لزوماً به معنای خاموشی کامل نیستند، اما اثر مستقیمی بر کاهش آلودگی دارند.
۲. راهاندازی واحدهای جمعآوری گاز (NGL)
پروژههای NGL، علیرغم تأخیرهای طولانی، وارد فاز عملیاتی شدهاند. NGL ۳۱۰۰ در خوزستان بخش عمدهای از گازهای میدانهای غرب کارون را جمعآوری میکند. NGL مسجدسلیمان با ظرفیت اسمی ۴۵ میلیون فوتمکعب در حال ساخت است و پیشرفت آن از ۶۰ درصد عبور کرده است. همچنین، نخستین مینیانجیال اهواز با همکاری یک سرمایهگذار خارجی در حال نصب است و طبق برنامه تا سال ۱۴۰۵ وارد مدار میشود.
۳. پروژههای بازگازگیری و بازچرخانی
در برخی واحدها مانند آبتیمور و کوپال، از سامانههای جدیدی استفاده شده که گازهای مشعل را بدون نیاز به خطوط انتقال بلند، به واحدهای بهرهبرداری بازمیگردانند. این سیستمها بهویژه در چاههایی با تولید کم و پراکنده کاربرد دارند.
قراردادهای جدید؛ ۵۲۰ میلیون فوتمکعب گاز در مسیر بازیابی
مجموعه جدیدی از قراردادهای EPCF و BOT برای جمعآوری گازهای همراه امضا شده است. ظرفیت این قراردادها ۵۲۰ میلیون فوتمکعب در روز است که شامل ۱۲ قرارداد امضاشده و ۱۸ قرارداد در حال نهاییسازی میشود. این قراردادها عمدتاً مربوط به مناطق اهواز، مارون، رامشیر، کارون و گچساران هستند.
صرفه اقتصادی؛ چرا خاموشی فلرها اهمیت ملی دارد؟
سوختن گازهای همراه نه تنها مسئلهای زیستمحیطی، بلکه هدررفتی اقتصادی نیز محسوب میشود. ارزش هر یک میلیون فوتمکعب گاز ترش بازیافتشده حدود ۷۰۰ تا ۱۲۰۰ دلار است. خاموشی فلرهای جنوب میتواند سالانه ۲ تا ۳ میلیارد دلار ارزش افزوده ایجاد کند. پروژههای فعال فعلی قادرند سالانه حدود ۸۰۰ هزار تن مایعات گازی (C5+ و LPG) تولید کنند که برای خوراک پتروشیمیها و تقویت صادرات غیرنفتی اهمیت راهبردی دارد.
اثر محیطزیستی؛ کاهش ۳۰ هزار تن آلایندگی در روز
کاهش گازهای سوزاندهشده در واحدهای اهواز و کارون طی یک سال گذشته، منجر به جلوگیری از انتشار ۳۰ هزار تن گاز گلخانهای در روز، معادل ۵۷۰۰ تن کاهش انتشار کربن و کاهش محسوس ترکیبات آروماتیک مانند بنزن، تولوئن و زایلن در حریم ۲۰ کیلومتری اهواز شده است. این آمار برای استانی که سالانه نزدیک به ۱۲۰ روز هوای ناسالم را تجربه میکند، حائز اهمیت است، هرچند کارشناسان بر چندمنبعی بودن آلودگی هوا در خوزستان و کافی نبودن خاموشی فلرها به تنهایی تأکید دارند.
چالشها؛ از فرسودگی تا ناترازی گاز
با وجود پیشرفتها، چند چالش همچنان باقی است: بیش از ۵۰ درصد تجهیزات مناطق نفتخیز جنوب عمر بالای ۳۰ سال دارند که هزینه جمعآوری گاز را افزایش میدهد. محدودیتهای مالی و تحریمها روند توسعه واحدهای NGL را کند کرده است. همچنین، در برخی فصول، اولویت شبکه سراسری تأمین گاز خانگی است که ممکن است گازهای بازچرخانیشده دچار محدودیت مصرف شوند.
چشمانداز؛ آیا پایان دولت چهاردهم نقطه خاموشی گسترده است؟
بر اساس برآورد وزارت نفت، در صورت پیشرفت پروژههای در دست اجرا طبق برنامه، تا پایان دولت چهاردهم، ۸۰ تا ۸۵ درصد فلرهای خوزستان و ۶۰ تا ۷۰ درصد فلرهای کشور بهطور کامل خاموش یا تحت کنترل قرار خواهند گرفت. این هدف بلندپروازانه، با توجه به روند پیشرفت پروژهها، دستیافتنی به نظر میرسد، هرچند ممکن است برخی فلرهای کوچک یا پراکنده به فاز بعدی منتقل شوند. مجموعه تحولات اخیر نشاندهنده مسیر شفاف دولت برای خاموشی مشعلها، اجرای قراردادهای جدید و پیشرفت واحدهای NGL است. این روند اگر ادامه یابد، خوزستان طی دو تا سه سال آینده شاهد کاهش جدی و شتابان حجم گازسوزی خواهد بود که میتواند نشانهای از پایان دوران مشعلهای همیشگی جنوب باشد.
