آسمان خوزستان رنگ دود نمی‌گیرد! فلرزدایی با سرعت برق در استان کلید خورد
خاموشی فلرهای نفتی در خوزستان با اجرای پروژه‌های جدید، راه را برای کاهش آلودگی هوا و صرفه اقتصادی هموار می‌کند.
اجرای پروژه‌های جدید و مشارکت فعال شرکت‌های خصوصی، خاموشی فلرهای (مشعل‌های) موجود در میدان‌های نفتی جنوب کشور را از مرحله وعده به اجرا رسانده و نویدبخش تحول در صنعت نفت ایران است.
تغییر نماد صنعت نفت
دهه‌ها بود که شعله‌های سرخ‌رنگ مشعل‌ها بر فراز میدان‌های نفتی جنوب، نمادی آشنا اما ناخوشایند از صنعت نفت ایران محسوب می‌شد. این شعله‌ها نه تنها نشان‌دهنده اتلاف انرژی بودند، بلکه به طور مداوم منبعی پایدار برای آلودگی هوا به شمار می‌رفتند. اما امروز، مجموعه برنامه‌های جمع‌آوری گازهای همراه، بهسوزی مشعل‌های قدیمی و ورود فناوری‌های نوین، روند خاموشی فلرها در جنوب کشور را با سرعتی کم‌سابقه شتاب بخشیده است.
فلرزدایی؛ از سیاست کاغذی تا برنامه اجرایی
اگرچه آلودگی هوای استان خوزستان از عوامل متعددی نشأت می‌گیرد، اما سهم فلرها در این میان بسیار مشهود بوده و خاموشی آن‌ها می‌تواند یکی از نقاط عطف مهم در مدیریت محیط‌زیست این استان تلقی شود. سال‌ها بود که جمع‌آوری گازهای همراه در اسناد توسعه کشور ثبت شده بود، اما تنها بخش‌های محدودی از آن به مرحله اجرا درمی‌آمد. نقطه عطف این روند، زمانی رقم خورد که دولت سیزدهم و چهاردهم، مجموعه‌ای از قراردادهای جدید برای جمع‌آوری گازهای مشعل را امضا کردند و وزارت نفت، اولویت فلرزدایی را به یکی از سه محور اصلی برنامه هفتم توسعه، در کنار افزایش تولید نفت و گاز، تبدیل کرد.
این بار، دولت از ابتدای کار، زمان‌بندی مشخصی را تعیین کرده است: خاموشی بخش قابل توجهی از فلرها تا پایان دولت چهاردهم. این وعده اکنون با اجرای پروژه‌های میدانی در اهواز، گچساران، کارون، مسجدسلیمان، مارون و دارخوین پشتیبانی می‌شود.
شتاب جمع‌آوری گاز در خوزستان
بر اساس داده‌های رسمی، در ۱۸ ماه گذشته حدود ۳۰ تا ۳۵ مشعل در مناطق نفت‌خیز جنوب کشور خاموش شده است که بخشی از آن‌ها در واحدهای اهواز ۱، ۳ و ۴، از مهم‌ترین فلرهای باقیمانده، قرار داشتند. مدیران وزارت نفت اعلام کرده‌اند که اجرای طرح‌های جدید NGL، اصلاح خطوط مشعل و نصب مشعل‌های کم‌صدا و کم‌دود، سرعت این روند را افزایش داده است. تکمیل واحدهای جانبی NGL جدید در خوزستان، که قادر به جلوگیری از سوختن ده‌ها میلیون فوت‌مکعب گاز است، یکی از پروژه‌های شاخص محسوب می‌شود. همچنین، پروژه‌های بهسوزی که منجر به احتراق با راندمان بالا و کاهش چشمگیر دوده، ذرات معلق و ترکیبات آلی فرار می‌شود، بخش دیگری از پیشرفت‌ها را تشکیل می‌دهد.
قراردادهای تازه؛ ۵۲۰ میلیون فوت‌مکعب گاز در مسیر بازیابی
در کنار پروژه‌های اجرایی، وزارت نفت طی ماه‌های اخیر مجموعه‌ای از قراردادهای جدید با شرکت‌های داخلی امضا کرده است. این قراردادها که عمدتاً با مدل BOT و با مشارکت سرمایه‌گذاران خصوصی منعقد شده‌اند، ظرفیت جمع‌آوری بیش از ۵۲۰ میلیون فوت‌مکعب گاز مشعل را دارند. در صورت تحقق کامل این رقم، شاهد کاهش بی‌سابقه‌ای در حجم فلرهای کشور خواهیم بود. بخش مهمی از این قراردادها به طور ویژه به استان خوزستان، که بیشترین تعداد فلر را در خود جای داده و روزانه صدها میلیون فوت‌مکعب گاز در آن سوزانده می‌شود، اختصاص یافته است. برآورد دولت نشان می‌دهد که با اجرای این طرح‌ها، تا پایان سال ۱۴۰۶، حدود ۸۵ تا ۹۰ درصد فلرهای خوزستان تحت کنترل یا خاموش خواهند شد.
صرفه اقتصادی؛ از اتلاف انرژی تا تأمین خوراک پتروشیمی
خاموشی فلرها تنها یک پروژه زیست‌محیطی نیست، بلکه از منطق اقتصادی قدرتمندی نیز برخوردار است. گازهایی که پیش از این سوزانده می‌شدند، پس از جمع‌آوری می‌توانند به شبکه سراسری تزریق شده، به عنوان خوراک صنایع پتروشیمی مورد استفاده قرار گیرند یا در واحدهای میعانات گازی فرآورش شوند. تخمین‌ها حاکی از آن است که خاموشی کامل فلرها در مناطق نفت‌خیز جنوب می‌تواند سالانه چند میلیارد دلار ارزش افزوده ایجاد کند. علاوه بر این، کاهش انتشار روزانه ده‌ها هزار تن گاز گلخانه‌ای، اثرات غیرمستقیم اما مهم اقتصادی از جمله کاهش هزینه‌های سلامت، بهبود شرایط کاری در میادین و کاهش فشارهای اجتماعی و زیست‌محیطی را به همراه دارد.
چرا آلودگی خوزستان تنها با خاموشی فلرها حل نمی‌شود؟
علیرغم هدف‌گذاری گسترده برای خاموشی فلرها، کارشناسان تاکید دارند که آلودگی هوای خوزستان ناشی از ترکیبی از عوامل نفتی و غیرنفتی است. این عوامل شامل آتش‌زدن بقایای کشاورزی، افزایش خودروهای شخصی و فرسودگی ناوگان، کاهش کیفیت سوخت توزیعی، گرد و غبار ناشی از خشکیدگی تالاب‌ها و آتش‌سوزی‌های فرامرزی در هورالعظیم می‌شود. بنابراین، خاموشی فلرها به عنوان یک "پیش‌شرط" برای بهبود کیفیت هوا مطرح است، نه "تنها راه‌حل". با این حال، خاموشی فلرها یکی از معدود اقداماتی است که تأثیر مستقیم و قابل اندازه‌گیری بر کاهش آلاینده‌ها دارد.
فناوری‌های جدید؛ از مینی‌ان‌جی‌ال تا واحدهای بازگازگیری
وزارت نفت در کنار اقدامات سازه‌ای، از فناوری‌های نوین نیز بهره برده است. احداث نخستین کارخانه "مینی‌ان‌جی‌ال" در اهواز، که واحدی کوچک اما پرقدرت برای فرآورش گازهای همراه است، نمونه‌ای از این رویکرد نوین محسوب می‌شود. این واحدها که با سرعت و هزینه کمتر ساخته می‌شوند، قادر به جمع‌آوری سریع بخش قابل توجهی از گازهای پراکنده هستند. در برخی مناطق نیز از سامانه‌های جدید بازیافت گاز در مشعل‌ها استفاده می‌شود؛ سامانه‌هایی که بدون نیاز به احداث خطوط انتقال طولانی، گازهای همراه را به واحدهای بهره‌برداری بازمی‌گردانند.
چشم‌انداز؛ آیا خاموشی گسترده فلرها تا پایان دولت چهاردهم رسیدنی است؟
ارزیابی کارشناسان نشان می‌دهد که سرعت پیشرفت کار در ماه‌های اخیر نسبت به دهه گذشته قابل توجه بوده است. با این حال، تحقق وعده خاموشی گسترده فلرها تا پایان دولت چهاردهم به چند شرط کلیدی بستگی دارد: تکمیل تأمین مالی قراردادهای نیمه‌تمام، آزادسازی تجهیزات وارداتی مورد نیاز واحدهای گازی، رفع ناترازی گاز در فصل زمستان و حفظ مشارکت بخش خصوصی در مدل‌های جدید درآمدی. در صورت تأمین این شروط، هدف دولت "قابل دستیابی" ارزیابی می‌شود، هرچند ممکن است برخی واحدهای کوچک و پراکنده به فازهای بعدی موکول شوند.
نقطه‌ای که جنوب سال‌ها انتظارش را می‌کشید
تحولات اخیر نشان‌دهنده ورود صنعت نفت به مرحله‌ای است که سال‌ها دستیابی به آن دور از تصور بود: پایان دوران مشعل‌های دائمی در جنوب کشور. علیرغم چالش‌های اجرایی، مالی و زیست‌محیطی که همچنان وجود دارند، حجم پروژه‌های فعال و شتاب قراردادها، تصویری متفاوت از گذشته را ترسیم کرده است. در صورت ادامه روند فعلی، برای نخستین بار در دهه‌های اخیر، آسمان جنوب شاهد خاموش شدن بخش بزرگی از شعله‌هایی خواهد بود که سال‌ها روشن مانده بودند.
