افشاگری تکان‌دهنده یک صادرکننده: پشت پرده صادرات چیست؟/شکاف نرخ ارز سفره‌ها را خالی می‌کند
شکاف قیمتی ارز، رکود صادرات و واردات کاذب در سایه فقدان اصلاحات اقتصادی مانع رقابت‌پذیری و تراز تجاری مثبت است.
صادرات غیرنفتی، شریان حیاتی اقتصاد ایران در میان تحریم‌ها و نوسانات بازارهای جهانی، با وجود تأکیدها، با کندی مواجه است. این مسئله، که نیازمند نگاهی چندوجهی است، ریشه در شکاف قیمتی میان هزینه تولید و نرخ فروش ارز صادراتی دارد.
شکاف قیمتی؛ عامل زیان‌دهی صادرکنندگان
محمدمهدی طباطبایی، دبیر کنفدراسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران، شکاف قیمتی بین هزینه تمام‌شده تولید و نرخ فروش ارز صادراتی را مهم‌ترین عامل رکود در صادرات غیرنفتی، به ویژه در بخش‌های اشتغال‌زا مانند کشاورزی و صنایع کوچک و متوسط، عنوان کرد. به گفته وی، این شکاف، سود صادرکنندگان را کاهش داده و آنان را به حاشیه می‌راند.
یکسان‌سازی نرخ ارز؛ راه حل برون‌رفت از چالش
طباطبایی، راه حل برون‌رفت از این وضعیت را یکسان‌سازی نرخ ارز و حرکت به سمت قیمت‌گذاری واقعی می‌داند. این اقدام، علاوه بر حذف تقاضای کاذب وارداتی و کوتاه کردن صف ثبت سفارش‌ها، با ایجاد صرفه اقتصادی، می‌تواند جهش 20 درصدی در صادرات غیرنفتی ایجاد کند.
وضعیت نامساوی صادرکنندگان در بازار ارز
وی با تشریح شرایط نامساوی صادرکننده و واردکننده در بازار ارز، معتقد است که تا زمانی که افزایش صادرات و ورود ارز اتفاق نیفتد، سایر مباحث تجاری تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. صرفه اقتصادی برای صادرکننده زمانی حاصل می‌شود که بتواند کالای خود را با نرخی بفروشد که زیان‌ده نباشد.
تأثیر اختلاف نرخ ارز بر رقابت‌پذیری
در حال حاضر، صادرکنندگان کشاورزی ارز خود را با نرخی پایین‌تر از هزینه تمام‌شده می‌فروشند که این امر مانع صادرات می‌شود. طباطبایی با اشاره به اینکه در دوره‌ای، نرخ ارز نیما با بازار آزاد یکسان شد و صادرات رونق گرفت، بیان داشت: وقتی فاصله‌ای بین نرخ بازار و قیمت تمام‌شده و نرخ فروش وجود دارد، امکان رقابت کاهش می‌یابد.
گره‌های تقاضای ارز و فرآیندهای وارداتی
علاوه بر شکاف قیمتی، گره‌هایی در سمت تقاضای ارز و فرآیندهای وارداتی وجود دارد. نیاز واقعی برای برخی کالاها بیشتر از سقف تخصیص است. با وجود تخصیص ارز به بخش‌هایی مانند خودروسازی، همچنان تقاضای بالقوه وجود دارد و مشکل در بستن ثبت سفارش‌ها و تخصیص ارز است.
ضرورت تغییر نگرش برای نجات صادرات
طباطبایی با تأکید بر ضرورت تغییر نگرش برای نجات صادرات از دام زیان‌دهی، اظهار داشت: اگر به سمت تجارت آزاد برویم و تمام اقلام به جز موارد اصلی را به صادرات مونتاژ کنیم، تقاضای کاذب از بین می‌رود. با یکسان‌سازی نرخ ارز، هم واردات کاذب کنترل می‌شود و هم صادرات رونق می‌گیرد.
تأثیر یکسان‌سازی نرخ ارز بر تراز تجاری
وی پیش‌بینی کرد که با یکسان‌سازی نرخ ارز، تراز تجاری بهبود یافته و شاهد افزایش 20 درصدی صادرات و کاهش واردات کاذب باشیم. این اقدام، باعث کاهش صف تخصیص ارز و ثبت سفارش و در نهایت رسیدن به تراز مثبت خواهد شد.
نقش تعیین‌کننده اختلاف نرخ در توقف صادرات
طباطبایی با اشاره به اینکه حتی اختلاف 6 تا 7 درصدی نرخ ارز می‌تواند صادرات را متوقف کند، دلایل آن را رقابت قیمتی در بازارهای خارجی، افزایش هزینه‌های صادرات به دلیل شرایط موجود و سود بالقوه کم صادرات دانست. این اختلاف، سود اندک باقیمانده را از بین برده و صادرات را زیان‌ده می‌کند.
اجبار صادرکننده به زیان‌دهی
وی با رد این نظریه که معامله با نرخ پایین‌تر از روی رضایت است، بیان داشت: صادرکنندگان به دلیل بسته شدن کارت بازرگانی، کاهش سقف رفع تعهد و گاهی بدهی به تولیدکنندگان، مجبور به فروش با زیان هستند. این اجبار، شرایط نامساوی در بازار ایجاد کرده و قدرت چانه‌زنی را به واردکننده می‌دهد.
توازن بازار ارز در گذشته
طباطبایی با مقایسه با دوران قبل از سال 97، به عرضه و تقاضای واقعی ارز و تنظیم قیمت‌ها توسط بازار اشاره کرد. اما از سال 97 به بعد، به دلیل پیمان ارزی و محدودیت‌ها، شرایط صادرکننده به سمتی رفت که در مواردی مجبور به پذیرش نرخ‌های زیان‌ده شد.
ضرورت بی‌زیان بودن صادرات
طباطبایی بر ضرورت بی‌زیان بودن صادرات برای صادرکننده تأکید کرد و خواستار تعیین واقع‌بینانه نرخ ارز صادراتی شد. وی نرخ کشف شده در تالار یک مرکز مبادلات ارزی را نرخ واقع‌بینانه دانست و نسبت 70 به 30 را برای رعایت بین تالار یک و دو پیشنهاد کرد.
حاشیه سود متفاوت گروه‌های کالایی
وی در تشریح مکانیزم تالار دو، اشاره کرد که حاشیه ارزش افزوده برای گروه‌های کالایی مختلف متفاوت است و برخی کالاها مانند زعفران و پسته با نرخ تالار دو، صادراتشان لب‌مرزی و حتی زیان‌ده است.
واقع‌بینانه بودن هزینه‌های تولید
طباطبایی با بیان اینکه کشاورزان و صنعتگران هزینه‌های خود را بر مبنای تورم و نرخ‌های روز پرداخت می‌کنند، تأکید کرد که آنان تنها در صورت صرفه اقتصادی حاضر به صادرات هستند و در شرایط رقابت جهانی، همین حاشیه سود اندک نیز می‌تواند باعث زیان‌دهی شود.
