بورس ۱۲۵ برابر واقعی شد! اقتصاد ایران در شوک باورنکردنی!

مسعود نیلی، اقتصاددان و استاد دانشگاه صنعتی شریف، در همایش سالانه بازار سرمایه ایران با اشاره به شکاف میان رشد شاخص بورس و رکود بخش صنعت، اعلام کرد که بازار سرمایه بیش از آنکه بازتاب‌دهنده رشد واقعی اقتصاد باشد، به نظر می‌رسد متاثر از تورم عمل می‌کند.

رابطه تورم و بازار سرمایه

نیلی در سخنرانی خود در روز شنبه، اول مهرماه ۱۴۰۴، به تحلیل عملکرد بازار سرمایه ایران از سه منظر پرداخت: بخش واقعی اقتصاد، بخش اسمی اقتصاد و نقش آن به عنوان محلی برای بروز رفتار سرمایه‌گذاران. وی توضیح داد که تورم، با حجیم کردن بخش اسمی اقتصاد، به طور مستقیم بر شاخص بورس تاثیر می‌گذارد و موجب متورم شدن آن می‌شود. این اقتصاددان افزود که در سطح سیاست‌گذاری اقتصاد کلان، ترجیح بر این است که نوسانات اقتصادی ابتدا در بازار سرمایه منعکس شوند تا از رفتارهای توده‌گرایانه در سایر بازارها مانند مسکن، خودرو و ارز جلوگیری شود؛ البته این امر باید در چارچوبی معقول صورت گیرد تا سیگنال بی‌ثباتی به کل اقتصاد مخابره نشود.

تجربه جهانی و عدم قطعیت

این استاد دانشگاه با استناد به تجربیات جهانی، تاکید کرد که هرچه تورم افزایش یابد، پراکندگی قیمت‌ها و نوسانات سطح عمومی قیمت‌ها بیشتر می‌شود. در نتیجه، در شرایط تورم بالا و عدم قطعیت زیاد، رفتارهای هیجانی وزن بیشتری در شکل‌دهی به بازار سرمایه پیدا می‌کنند.

تحلیل داده‌های اقتصادی ایران

نیلی با مرور داده‌های اقتصادی ایران از سال ۱۹۷۰ تا پایان ۱۴۰۳، به رشد بسیار ناچیز بخش واقعی اقتصاد در این دوره اشاره کرد و گفت که کل رشد اقتصادی در این بازه تنها ۱۳ درصد بوده است. در مقابل، سطح عمومی قیمت‌ها کمی کمتر از ۳۰ برابر شده، اما شاخص بورس با افزایشی ۱۲۵ برابری، از حدود ۲۵ هزار واحد در سال ۱۳۹۰ به بیش از ۳۰ هزار واحد تا پایان ۱۴۰۳ رسیده است.

شکاف رشد از دهه ۹۰ به بعد

وی تاکید کرد که در دهه ۸۰، سطح عمومی قیمت‌ها حدود پنج برابر و شاخص بورس هفت برابر افزایش یافته بود. اما از دهه ۹۰ به بعد، تورم ۳۰ برابر شده و شاخص بورس ۱۲۵ برابر افزایش یافته که این میزان رشد، هماهنگی بیشتری با تغییرات نرخ ارز (بیش از ۱۱۰ برابر افزایش) دارد و حتی از آن نیز فراتر رفته است. مقایسه این وضعیت با کشورهای بزرگ آسیایی مانند مالزی و کره جنوبی که رشد شاخص‌هایشان عمدتاً یک‌رقمی و دو تا پنج برابر بوده، نشان‌دهنده تفاوت فاحشی است که نیاز به تبیین دارد.

نقش بخش واقعی اقتصاد و رکود صنعتی

نیلی سپس به بحث بخش واقعی اقتصاد پرداخت و توضیح داد که بخش صنعت، به عنوان یکی از مولفه‌های اصلی تولید ناخالص داخلی، در سال ۱۳۹۰ با کاهش بزرگی مواجه شد. در سال‌های تحریم ۱۳۹۱ و ۱۳۹۲، ارزش افزوده صنعت کاهش شدیدی را تجربه کرد که حتی در دوران انقلاب و جنگ نیز سابقه نداشت. پس از آن نیز شیب افزایش ارزش افزوده صنعت کند شد.

تغییرات ساختاری در صنعت ایران

این اقتصاددان با اشاره به دگرگونی ساختاری عمده در ترکیب رشته‌فعالیت‌های صنعت ایران از سال ۱۳۸۰ به بعد، اظهار داشت که این تغییرات، بدون وجود سیاست صنعتی مشخص، به صورت خودبه‌خود رخ داده است. وی با نمایش نمودارهایی از تفکیک حوزه‌های صنعت، تغییر سهم ارزش افزوده هر کدام از این حوزه‌ها را در طول زمان نشان داد.

لزوم درک سازوکار بازار سرمایه

در پایان، مسعود نیلی تاکید کرد که برای فهم کارکرد بازار سرمایه و تدوین سیاست‌های آینده، لازم است رابطه میان بخش واقعی اقتصاد و بازار سرمایه، و همچنین اثر ترکیب صنعتی بر ارزش شرکت‌ها، به دقت و با تکیه بر داده‌ها مورد مطالعه قرار گیرد. وی هشدار داد که بدون درک این سازوکار، بازار سرمایه به جای انعکاس رشد واقعی، صرفاً تورم را منعکس خواهد کرد.