نرخ سوم بنزین/ عدالت یارانه‌ای یا کنترل سرکوبگرانه مصرف؟
یارانه سوخت، نرخ سوم بنزین و اصلاح نظام یارانه در برنامه هفتم توسعه با هدف عدالت یارانه‌ای، مدیریت انرژی و کاهش قاچاق سوخت در اقتصاد ایران.
در حالی که سیاست‌گذاری‌های جدید پیرامون اصلاح نظام یارانه سوخت و تعیین «نرخ سوم بنزین» به محور مباحث کارشناسی و تصمیم‌گیری تبدیل شده است، یک اقتصاددان و استاد دانشگاه بر لزوم انطباق هرگونه تصمیم قیمتی با اسناد بالادستی تأکید کرد.
ضرورت انطباق با اسناد بالادستی
مهدی منصوری بی دکانی، اقتصاددان و استاد دانشگاه، در گفتگو با خبرگزاری، ضمن استقبال از رویکرد تدریجی دولت برای اصلاح نظام یارانه سوخت، اظهار داشت: "برنامه هفتم توسعه مسیر اصلاح پلکانی مصرف و تفکیک الگوهای مختلف مصرف سوخت را فراهم ساخته است. نرخ سوم، اگر بر پایه همین مسیر و با تدبیر اجرا شود، می‌تواند ضمن اصلاح رفتار مصرف، پایه‌ای برای عدالت یارانه‌ای و کاهش قاچاق باشد."
نرخ سوم بنزین؛ ابزاری چندمنظوره
وی با اشاره به اینکه نرخ سوم بنزین یک "ابزار چندمنظوره" است، افزود: "به شرط اجرا در فضای ارزی باثبات و هماهنگ با دولت و بانک مرکزی، این سیاست می‌تواند یک نقطه عطف در مدیریت هوشمند انرژی کشور باشد."
سه اصل کلیدی موفقیت
منصوری بی دکانی سه اصل کلیدی را برای موفقیت این سیاست برشمرد: "ثبات نرخ ارز، شفافیت در بازتوزیع درآمد و ایجاد زیرساخت‌های نظارت اجرایی و هوشمند، ارکان اصلی موفقیت این طرح هستند."
اصلاح رفتار مصرفی با مطالعات اقتصادی
این استاد دانشگاه با استناد به مطالعات علمی و پژوهشی در زمینه الگوهای مصرف سوخت، تصریح کرد: "مطالعات اقتصادسنجی نشان می‌دهد که اصلاح پلکانی مصرف مازاد می‌تواند رفتار مصرفی خانوارها را در میان‌مدت اصلاح کند. در این چارچوب، نرخ سوم به کنترل مصرف و بهینه‌سازی انرژی در سطح ملی کمک خواهد کرد."
تأمین عدالت یارانه‌ای
وی در تشریح جنبه عدالت یارانه‌ای این طرح بیان داشت: "اگر درآمد حاصل از نرخ سوم به صورت هدفمند برای دهک‌های پایین هزینه شود، چه در قالب کالابرگ و چه خدمات جایگزین، توزیع یارانه عادلانه‌تر و کارآمدتر می‌شود. این همان چیزی است که در اصلاح‌های گذشته مغفول مانده بود و اکنون می‌تواند با برنامه‌ریزی دقیق، جبران شود."
کاهش قاچاق سوخت
منصوری بی دکانی همچنین به تأثیر نرخ سوم بر کاهش قاچاق سوخت اشاره کرد و گفت: "اختلاف قیمت داخلی و منطقه‌ای سال‌ها انگیزه قاچاق را افزایش داده است. نزدیک شدن هوشمندانه و پلکانی نرخ داخلی به سطح منطقه‌ای، در کنار تقویت رصد و پایش مرزی، عامل بازدارنده‌ای قوی خواهد بود."
بخشی از نقشه راه اصلاح یارانه‌ها
این عضو اندیشکده اقتصاد ایران، اجرای این سیاست را بخشی از "نقشه‌راه اصلاح یارانه‌ها" دانست و تأکید کرد: "نرخ سوم باید جزئی از یک طرح جامع و مرحله‌ای باشد تا نه تنها در اصلاح مصرف بلکه در بازسازی اعتماد عمومی نسبت به نظام یارانه‌ها مؤثر واقع شود."
قیمت‌گذاری متناسب با نوع مصرف
وی در پایان با نگاهی به حقوق عمومی انرژی، خاطرنشان کرد: "قیمت‌گذاری باید متناسب با نوع مصرف و مأموریت هر بخش از حمل‌ونقل باشد. سامانه‌محور شدن تخصیص سوخت و اعتبارسنجی پیمایشی در قانون حمل‌ونقل، فرصت بزرگی است که می‌تواند نقش نرخ سوم بنزین را هدفمندتر و کارآمدتر کند."
گامی هوشمندانه برای مدیریت انرژی
در نهایت، منصوری بی دکانی اجرای تدریجی نرخ سوم بنزین را فرصتی برای مدیریت هوشمند مصرف سوخت، ارتقای عدالت یارانه‌ای و کاهش قاچاق دانست و تأکید کرد که این طرح، در صورت استقرار ثبات ارزی و شفافیت مالی، می‌تواند به یکی از موفق‌ترین گام‌های اصلاح انرژی در برنامه هفتم توسعه بدل شود.
