تولد بلوک جدید ترانزیتی در منطقه
سفر زمینی و مشترک مقامات بلندپایه ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان به مرز آستارا و بازدید میدانی از زیرساخت‌های این گذرگاه استراتژیک، فراتر از یک رویداد دیپلماتیک، یک بیانیه قدرتمند سیاسی و اقتصادی است: کریدور بین‌المللی شمال-جنوب با اراده عالی‌ترین سطوح سه کشور از فاز مذاکره خارج و وارد فاز عملیاتی شده است. امضای “سند همکاری‌های گمرکی” در حاشیه نشست باکو، در واقع حکم “مرگ بوروکراسی” و تولد یک “اتحاد گمرکی” را صادر کرد که روح واقعی این ابرپروژه ترانزیتی است.
سال‌هاست که کارشناسان متفق‌القولند که بزرگترین مانع بر سر راه کریدورهای بین‌المللی، نه کمبود ریل و جاده، بلکه دیوارهای بلند “بوروکراسی”، ناهماهنگی‌های گمرکی و قوانین دست‌وپاگیر ملی است. کامیون‌ها و قطارهایی که روزها در مرزها متوقف می‌شوند، جذابیت هر مسیر ترانزیتی را از بین می‌برند.
“سند همکاری گمرکی” که میان معاونین روسای گمرکات سه کشور امضا شد، دقیقاً قلب این مشکل را هدف گرفته است. این سند به معنای ایجاد یک اکوسیستم گمرکی یکپارچه است؛ جایی که رویه‌ها هماهنگ می‌شوند، اسناد تجاری و ترانزیتی به صورت متقابل به رسمیت شناخته می‌شوند و با دیجیتالی شدن فرآیندها، کالا می‌تواند با کمترین توقف از مرز یک کشور وارد و از مرز کشور دیگر خارج شود. این توافق، در عمل به معنای ایجاد یک “بلوک ترانزیتی” واحد است که در آن، مرزها دیگر نقطه توقف نیستند، بلکه صرفاً ایستگاه‌های عبور سریع هستند.
کریدور شمال-جنوب: از ضرورت استراتژیک تا اقدام عملی
ایده کریدور شمال-جنوب که هند و آسیای جنوب شرقی را از طریق ایران به روسیه و شمال اروپا متصل می‌کند، دهه‌ها بر روی کاغذ باقی مانده بود. اما تحولات ژئوپلیتیک سال‌های اخیر، به خصوص تحریم‌های غرب علیه روسیه و ایران، این پروژه را از یک “گزینه مطلوب” به یک “ضرورت استراتژیک” برای هر سه کشور تبدیل کرده است.
روسیه برای دور زدن تحریم‌ها و دسترسی پایدار به بازارهای جهانی و آب‌های گرم، حیاتی‌ترین مسیر را در ایران می‌بیند. ایران نیز در پی آن است که با فعال‌سازی این کریدور، از یک کشور محصور در تحریم‌ها به هاب ترانزیتی منطقه تبدیل شده و سالانه میلیاردها دلار درآمد ارزی از محل ترانزیت کسب کند. بازدید میدانی مقامات از پایانه‌های مرزی، ریلی و بندری آستارا نشان داد که این اراده دیگر محدود به جلسات دیپلماتیک نیست و سه کشور مصمم هستند موانع فیزیکی و اداری را به سرعت برطرف کنند.
پیام ژئوپلیتیک آستارا: نظم نوین ترانزیتی در اوراسیا
این اتحاد سه‌جانبه، پیامی روشن به نظم سنتی تجارت جهانی و مسیرهای دریایی تثبیت‌شده مانند کانال سوئز است. ایران، روسیه و آذربایجان در حال ساختن یک آلترناتیو سریع‌تر، ارزان‌تر و امن‌تر هستند که خارج از کنترل قدرت‌های غربی عمل می‌کند. این اقدام، بخشی از پازل بزرگتری به نام “چرخش به شرق” و شکل‌گیری بلوک‌های اقتصادی مستقل از هژمونی دلار و مسیرهای تجاری غربی است.
اینکه سه کشور با وجود برخی اختلافات، بر سر چنین پروژه عظیمی به توافق عملی می‌رسند، نشان‌دهنده آن است که منافع اقتصادی مشترک بر اختلافات سیاسی غلبه کرده و یک “محور اقتصادی-امنیتی” جدید در منطقه در حال قوام گرفتن است.
مرز آستارا در آستانه یک تحول تاریخی قرار دارد. با عملیاتی شدن کامل اتحاد گمرکی سه‌جانبه، این گذرگاه از یک مرز شلوغ و پر از بوروکراسی، به دروازه طلایی کریدوری تبدیل خواهد شد که می‌تواند نقشه تجارت جهانی را تغییر دهد. این گام، مهم‌ترین قدم برای احیای جایگاه تاریخی ایران به عنوان پل ارتباطی میان قاره‌ها و کلیدی برای شکستن بن‌بست‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌هاست. جهان در حال تماشای تولد یک شاهرگ جدید در قلب اوراسیا است.
