بلای انتقال آب با ارز دولتی: نه تنها فرونشست را مهار نمیکند، بلکه سفرهها را هم خالی میگذارد!
فرونشست زمین در اصفهان، تهران و مشهد نتیجه بحران آب و ناکارآمدی مدیریت منابع و توزیع جمعیت.
علی بیتاللهی، رئیس بخش زلزلهشناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، انتقال آب با هزینهای بالغ بر ۵ دلار برای هر مترمکعب را در شرایط اقتصادی کنونی کشور نه پایدار و نه کارآمد دانست و تاکید کرد که بدون مدیریت زیربنایی، بحرانهایی چون فرونشست و کمآبی تداوم خواهند داشت.
تدوین مقررات ملی فرونشست؛ در انتظار اجرای عملی
بیتاللهی در گفتگو با خبرنگار، با اشاره به تدوین مقررات ملی در خصوص ضوابط و مقررات مرتبط با فرونشست زمین، گفت: "این آییننامه تهیه شده است، اما متاسفانه تاکنون هیچ اقدام اجرایی مشخصی در دولت برای ابلاغ و عملیاتی شدن آن صورت نگرفته است."
بحران فرونشست در ۳۱ استان؛ نیاز به مدیریت فراگیر
این مقام مسئول افزود: "با وجود صدور دستورات لازم از سوی رئیسجمهور و معاون اول، کندی در روند رسیدگی کارشناسی و کاهش انگیزهها، پیگیری این موضوع را طولانی کرده است. در کشوری که ۳۱ استان و حدود ۷۵۰ شهر در زونهای فرونشستی قرار دارند، تدوین و الزامآور شدن ضوابط مشخص برای توسعه، نوع کشاورزی، شیوه آبیاری، مکانیابی طرحهای صنعتی و اقدامات کاهش خطر در آثار تاریخی امری ضروری است."
وی تاکید کرد: "نباید صرفاً به هشدار دادن اکتفا کرد و لازم است رویکردی عملیاتی اتخاذ شود. تمامی دستگاههای اجرایی، همانطور که مکلف به اجرای مقررات ملی ساختمان هستند، باید مکلف به اجرای مقررات ملی زمین نیز باشند تا در تمامی پروژهها ضوابط مشخص رعایت گردد."
بیتاللهی مثال زد: "چنانچه قرار است لوله گاز از مسیری عبور کند که در زون فرونشست قرار دارد، باید اقدامات ویژهای انجام شود. یا در مناطقی با فرونشست بالا، نوع محصولات کشاورزی باید تغییر کند. از آنجا که این الزامات تدوین نشده، رفتار دستگاههای اجرایی در مناطق با ۳۰ سانتیمتر فرونشست سالانه با مناطقی که فرونشست ندارند، تفاوتی ندارد و این رویکرد اشتباه است."
تناقضهای مدیریتی؛ تشدید کننده بحران فرونشست
رئیس بخش زلزلهشناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تصریح کرد: "این مسئله تنها به تهران محدود نمیشود؛ استانها و شهرهای مختلفی با بحران فرونشست زمین مواجهاند. به عنوان نمونه، بزرگترین شکاف ثبتشده فرونشست کشور در نیشابور رخ داد، اما همانجا چند ماه بعد یک کارخانه فولاد بزرگ افتتاح شد. این تناقضهای رفتاری باعث تشدید مسئله شده و روند را بحرانیتر میکند."
وی بر امیدواری نسبت به صدور دستور مشخص و قطعی از سوی دولت برای جلوگیری از مرور زمان این مسئله تاکید کرد و گفت: "با توجه به کاهش بارندگیها و کمبود نزولات جوی، انتظار داریم پدیده فرونشست شدت بیشتری پیدا کند، زیرا افت سطح آب زیرزمینی در چنین شرایطی طبیعی بوده و فرونشست را تشدید میکند."
فرونشست اصفهان؛ طرحهای نیمهتمام و راهحلهای ناکارآمد
بیتاللهی با اشاره به وضعیت بحرانی فرونشست اصفهان، یادآور شد: "با وجود بحرانی بودن وضعیت، اقدام مشخص و مؤثری برای آن انجام نشده است. تکالیف ارائهشده در قالب ۲۲ طرح، شامل اقداماتی در بالادست زایندهرود، در مسیر رودخانه، در حوزه اندازهگیری فرونشست و حفاظت از آثار تاریخی، و همچنین در کشاورزی و کاهش آسیبپذیری ساختمانها بود؛ اما اجرای آنها متوقف مانده است."
این مقام مسئول افزود: "این گزارش در سال ۱۴۰۰ آماده و به سازمان برنامه و بودجه ارسال شد، اما تاکنون به مرحله عملیاتی نرسیده است. انتقال آب از دریای عمان نیز نمیتواند مشکل فرونشست زمین در استان اصفهان را حل کند."
رئیس بخش زلزلهشناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی تاکید کرد: "استان تهران، مشهد، اصفهان، شیراز و بسیاری از کلانشهرها با چالش جمعیتپذیری بیش از توان اکولوژیکی مواجهاند. این میزان جمعیت، نیاز آبی گستردهای ایجاد میکند که تأمین آن جز با حفر چاه، انتقال آب از سدهای رو به خشکی یا خطوط انتقال گسترده ممکن نیست و در شرایط بحرانی پاسخگو نخواهد بود."
وی مشکل اساسی را عدم وجود نظام مدیریتی مناسب برای توزیع مراکز اشتغال در سطح کشور دانست و گفت: "به همین دلیل حدود ۴۰ درصد جمعیت در چند نقطه محدود متمرکز شدهاند. این تمرکز جمعیت به کمبود آب، بحران منابع، تشدید فرونشست، آلودگی هوا و سایر بحرانها منجر میشود."
انتقال آب؛ راهحلی ناپایدار در برابر چالشهای زیستمحیطی
بیتاللهی در پایان خاطرنشان کرد: "هیچ سیستم انتقال آبی پایدار نیست. اگر برای هر مشکل به فکر انتقال آب باشیم، نتیجه آن چرخه باطل افزایش جمعیت، مهاجرت، کمبود آب و سپس ناکافی شدن انتقالهای جدید خواهد بود. این روند سرنوشت کلانشهرها را به توسعه ناپایدار تبدیل میکند و حتی اگر انتقال آب از دریای عمان انجام شود، باز هم به دلیل فشار جمعیتی و مصرف بالا پاسخگو نخواهد بود."
رئیس بخش زلزلهشناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی اظهار داشت: "این مسائل علائم توسعه ناپایدار هستند و تا زمانی که مدیریت صحیح و زیربنایی اعمال نشود، مشکلاتی مانند آلودگی هوا، بحران آب و فرونشست تداوم مییابند. اعلام هزینه ۴ یا ۵ دلار برای هر مترمکعب انتقال آب در شرایط اقتصادی فعلی کشور تأسفبار است و نشان میدهد این راهحلها پایدار و مؤثر نیستند."
