پایان رانت در بانکها؟ دستورالعمل جدید صلاحیت مدیران ابلاغ شد
بانک مرکزی بر رعایت الزامات حاکمیت شرکتی، صلاحیت و آموزش مدیران موسسات اعتباری در چارچوب نظارت بانکی و قانون تجارت تاکید کرد.
بانک مرکزی با ابلاغ بخشنامهای جدید، بر انتصاب مدیران ارشد در مؤسسات اعتباری نظارت دقیقتری اعمال میکند.
پایان انتصابات بیضابطه در بانکها
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران با صدور بخشنامهای در تاریخ اول آذرماه ۱۴۰۴، نسخه بازنگریشده «دستورالعمل تأیید صلاحیت، عزل یا هرگونه تغییر مدیران ارشد و اعضای کمیتههای حاکمیت شرکتی مؤسسات اعتباری» را برای اجرا در شبکه بانکی کشور الزامی کرده است. این دستورالعمل که بر پایه بازخوردهای سالهای اخیر و بررسیهای انجامشده در کمیسیون مقررات و نظارت مؤسسات اعتباری تدوین شده، سختگیرانهترین قواعد دهه اخیر در خصوص انتصاب مدیران بانکی را برقرار میسازد.
ارتقای حاکمیت شرکتی و جلوگیری از انتصاب افراد فاقد صلاحیت
نسخه جدید این دستورالعمل با هدف ارتقای جایگاه کمیتههای حاکمیت شرکتی، ساماندهی سازوکارهای کنترل داخلی، و جلوگیری از ورود افراد فاقد صلاحیت حرفهای به لایههای مدیریتی مؤسسات اعتباری تدوین شده است. مقامات بانک مرکزی معتقدند ضعف ساختارهای حاکمیتی و انتصابات غیرتخصصی در سالهای گذشته، ریسکهای قابل توجهی در ترازنامه بانکها ایجاد کرده بود و این اصلاحیه در راستای رفع این معضل صورت گرفته است.
تشدید نظارت بر انتصابات مدیران ارشد
طبق متن ابلاغی، از این پس هیچ انتصاب مدیریتی در سطح مدیران ارشد و اعضای کمیتههای کلیدی – شامل حسابرسی داخلی، کمیته ریسک، تطبیق و سایر واحدهای حاکمیتی – بدون تأیید صریح بانک مرکزی معتبر نخواهد بود. مؤسسات اعتباری مکلف هستند پیش از صدور حکم انتصاب، تمامی مدارک آموزشی، سوابق حرفهای، سوابق مدیریتی، گزارش شناخت از وضعیت بانک، و برنامه کاری داوطلب را به بانک مرکزی ارسال کنند. بانک مرکزی تنها در صورت احراز کامل شرایط، مجوز کتبی را صادر خواهد کرد.
تعیین شرایط جدید برای تأیید صلاحیت
این دستورالعمل شرایط تازهای برای تأیید صلاحیت تعیین کرده است. از جمله این شرایط میتوان به عدم قرارگیری داوطلب در شمول ماده ۱۱۱ قانون تجارت، نداشتن محکومیت مؤثر یا سابقه انتظامی در شبکه بانکی، نداشتن تعارض منافع، و احراز توانایی حرفهای در حوزههایی چون مدیریت ریسک، کنترلهای داخلی، مقررات احتیاطی و فناوری اطلاعات اشاره کرد. داوطلب باید برنامه کاری مشخص و گزارش شناخت از وضعیت مؤسسه اعتباری در سمت پیشنهادی ارائه کند؛ موضوعی که پیشتر در ضوابط قدیمی اجباری نبود.
نظام امتیازدهی نوین برای مدیران بانکی
اهم تغییرات دستورالعمل مربوط به نظام امتیازدهی جدید است. مجموع امتیاز داوطلب از ۱۰۰ محاسبه میشود: ۱۵ امتیاز برای تحصیلات و مدارک حرفهای، ۱۵ امتیاز برای سوابق کاری، و ۷۰ امتیاز برای ارزیابی تخصصی. این رویکرد، وزن بخش عمدهای از معیارها را به توانایی واقعی مدیریتی، تحلیل مسائل بانکی، سابقه عملکرد، درک ریسک و توان تصمیمسازی اختصاص میدهد. بانک مرکزی با این الگو قصد دارد از ورود مدیران کمتجربه یا انتصابی جلوگیری کند.
تعریف مجدد تجربه مدیریتی و سازوکار بررسی صلاحیت
در بخش دیگری از اصلاحیه، شرایط جدید تجربه مدیریتی مشخص شده است. از جمله حداقل پنج سال سابقه تصدی سمت مدیر ارشد در مؤسسه اعتباری که بیش از دو سال از پایان دوره آن نگذشته باشد، سه سال سابقه عضویت در هیأتمدیره یا مدیریت ادارههای کل. همچنین، انتصاب افرادی که پیشتر تأییدیه بانک مرکزی را دریافت نکردهاند یا در یک دوره ششماهه پس از عدم حضور در جلسه کمیسیون، هنوز از فرآیند رسیدگی جا ماندهاند، ممنوع شده است. کمیسیون بررسی صلاحیت نیز موظف است با حضور داوطلب جلسه ارزیابی برگزار کند و در صورت نیاز، جلسه دوم برای توضیح مدارک و رفع ابهام تشکیل شود. عدم حضور داوطلب در جلسه، منجر به عدم رسیدگی به درخواست او تا شش ماه خواهد شد. در صورت نقص مدارک، دبیرخانه موظف است موضوع را مستقیماً به مؤسسه اعتباری اعلام کند تا فرایند متوقف نشود.
اعتبار صلاحیت و آموزش مستمر مدیران
تأییدیه حرفهای تنها پنج سال اعتبار دارد و پس از آن مدیر باید مجدداً ارزیابی شود. علاوه بر این، حداقل ۳۶ ساعت آموزش حرفهای یا موردی در سال برای مدیران ارشد الزامی شده است. این موضوع با هدف بهروزرسانی مداوم دانش مدیریتی، خصوصاً در حوزههای ریسک، فناوری اطلاعات و مقررات مالی مطرح شده است.
بازتعریف سازوکارهای عزل و تغییر مدیران
این دستورالعمل ضمن تشریح فرآیند تأیید صلاحیت، سازوکارهای عزل و تغییر مدیران را نیز بازتعریف کرده است. اگر عملکرد مدیر – براساس گزارشهای نظارتی یا ارزیابیهای داخلی بانک مرکزی – کمتر از حد استاندارد باشد، مؤسسه اعتباری مکلف است ظرف مدت تعیینشده نسبت به جایگزینی او اقدام کند. در صورت تغییر مدیر، مؤسسه باید بدون تأخیر اسناد کامل داوطلب جدید را ارسال کند تا وقفهای در فرآیند کنترل داخلی ایجاد نشود.
ارزیابی کارشناسان شبکه بانکی
کارشناسان شبکه بانکی معتقدند سختگیریهای جدید، بهویژه الزام امتیازدهی تخصصی و تعیین سقف زمانی برای اعتبار گواهینامههای حرفهای، پیام روشنی دارد: بانک مرکزی قصد دارد کنترل انتصابات در بانکها را از حالت تشریفاتی خارج کرده و آن را به فرآیند واقعی ارزیابی حرفهای تبدیل کند. برخی مدیران باسابقه این بخشنامه را «سختترین فیلتر بانک مرکزی در ۲۰ سال اخیر» توصیف کردهاند.
پیشبرد اهداف اصلاح حکمرانی بانکی
ابلاغ این ضوابط جدید در ادامه برنامه کلان دولت برای اصلاح حکمرانی بانکی صورت گرفته و اجرای دقیق آن میتواند مانع انتصابات رانتی و غیرتخصصی در بانکها شود؛ موضوعی که بارها خود بانک مرکزی نیز نسبت به آن هشدار داده بود.
