بدهیهای سرسامآور و تراز تجاری فاجعهبار: نیمه دوم ۱۴۰۴، زنگ خطر جدی برای اقتصاد
کاهش بدهی خارجی با بهبود تراز تجاری در گرو تقویت صادرات و مدیریت نوسانات ارزی
وضعیت ارزی و تجارت خارجی ایران در نیمه نخست 1404؛ فشارهای بدهی کوتاهمدت و تراز تجاری منفی
بر اساس آمارهای منتشر شده توسط بانک مرکزی و گمرک، ایران در نیمه نخست سال 1404 با چالشهایی جدی در حوزه ارزی و تجارت خارجی مواجه بوده است. مجموع بدهیهای خارجی کشور به 5.38 میلیارد دلار رسیده که بخش عمده آن مربوط به بدهیهای کوتاهمدت است. این وضعیت در کنار تراز تجاری منفی، تصویری نگرانکننده از اقتصاد خارجی کشور ارائه میدهد.
فشار بدهیهای کوتاهمدت بر تعهدات خارجی
گزارش جدید بانک مرکزی نشان میدهد که در پایان شهریور ماه 1404، مجموع بدهی خارجی ایران به 5.38 میلیارد دلار بالغ شده است. نکته قابل توجه در این میان، سهم بالای بدهیهای کوتاهمدت است که با رقم 3.475 میلیارد دلار، بخش قابل توجهی از تعهدات خارجی کشور را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که بدهیهای میانمدت و بلندمدت مجموعاً 1.905 میلیارد دلار برآورد شده است. افزایش سهم بدهیهای کوتاهمدت، ریسک نقدینگی را افزایش داده و نیاز به مدیریت فعالتر ذخایر و جریانهای مالی خارجی را برجسته میکند. در سالهای گذشته، ساختار بدهی ایران بیشتر متکی بر تعهدات بلندمدت بود، اما دادههای اخیر حاکی از تغییر این روند و افزایش فشار سررسیدهای کوتاهمدت است.
تراز تجاری منفی در ششماهه نخست سال
همزمان با تحولات در حوزه بدهیهای خارجی، آمار گمرک از تجارت خارجی نیز نشاندهنده وضعیت نگرانکنندهای است. در شهریور ماه، ارزش صادرات غیرنفتی 5.027 میلیارد دلار ثبت شده است، اما ارزش واردات در همین ماه با 5.345 میلیارد دلار، از صادرات پیشی گرفته است. این روند در مجموع ششماهه نیز ادامه داشته و با ثبت 25.9 میلیارد دلار صادرات و 28.3 میلیارد دلار واردات، تراز تجاری کشور منفی باقی مانده است. این موضوع نشاندهنده کسری تجاری در نیمه نخست سال 1404 است.
تغییر در ارزش واحد کالاها؛ نشانهای از افت کیفیت تجارت؟
نگاهی به ارزش واحد کالاها نیز روندی قابل توجه را نشان میدهد. ارزش هر تن کالای صادراتی در نیمه نخست سال جاری 5.5 درصد کاهش یافته و ارزش هر تن کالای وارداتی نیز حدود 15 درصد افت کرده است. این تغییرات میتواند نشانهای از گرایش صادرات به سمت کالاهای کمارزشتر و واردات به سمت مواد اولیه و کالاهای ارزانتر باشد. این مسئله از منظر کیفیت تجارت خارجی نیازمند رصد دقیقتر است.
نوسانات ارزی و تداوم شکاف بازارها
در بازار ارز نیز متوسط نرخ دلار در شهریور ماه در محدودهای بالا نوسان داشته است. شکاف میان نرخ دلار در بازار غیررسمی (1,004,987 ریال) و نرخ رسمی اسکناس (719,788 ریال) و نرخ حواله مرکز مبادله (698,823 ریال) همچنان نشاندهنده فعال بودن فشارهای بیرونی و محدودیتهای جریان ارزی در اقتصاد است.
محورهای فشار بر اقتصاد خارجی
در مجموع، آمارهای نیمه نخست سال 1404 تصویری را ترسیم میکند که در آن، افزایش سهم بدهیهای کوتاهمدت، تراز تجاری منفی و نرخ ارز بالا، سه محور اصلی فشار بر بخش خارجی اقتصاد ایران به شمار میروند. مدیریت همزمان نقدینگی ارزی، توازن تجاری و اصلاح ساختار سررسید بدهیها برای حفظ ثبات اقتصادی بیش از پیش ضرورت یافته است.
