بنزین ۳ نرخی شد: سهمیه نو شماره‌ها پر!
اصلاح قیمت بنزین سه‌نرخی، گامی برای رفع ناترازی در نظام انرژی و مدیریت مصرف خودروهای صفر با هدف حذف سهمیه
اصلاح نظام قیمت‌گذاری بنزین در دولت چهاردهم با هدف مهار مصرف و رفع ناترازی انرژی کلید خورده است. در این راستا، سه‌نرخی شدن بنزین با تعیین نرخی جدید برای مصرف بیش از ۱۶۰ لیتر در ماه، گامی مهم در جهت اصلاح ساختار مصرف و هدایت منابع به سمت توسعه زیرساخت‌های انرژی ارزیابی می‌شود. با این حال، ابهام در خصوص حذف یا تعلیق سهمیه خودروهای صفر کیلومتر، به عنوان یک نقطه ضعف در این سیاست، نیازمند بازنگری و تعیین تکلیف شفاف است.
ناترازی مزمن در بازار انرژی؛ عاملی برای اصلاح قیمت‌گذاری
کسری مزمن در بازار انرژی کشور که سال‌هاست به دلیل مصرف روزانه ۱۳۴ میلیون لیتری و تولید حدود ۱۱۵ میلیون لیتری بنزین، سایه افکنده، دولت چهاردهم را به سوی اصلاح نظام قیمت‌گذاری سوق داده است. سه‌نرخی شدن بنزین پاسخی تدریجی و غیرشوک‌آور به این ناترازی تلقی می‌شود. این رویکرد با حفظ کامل سهمیه یارانه‌ای خانوارها و ثبات نرخ آزاد در کارت شخصی، صرفاً بخش پرمصرف را هدف قرار می‌دهد.
نرخ سوم بنزین؛ پیامی برای مدیریت مصرف
بر اساس مصوبه جدید، از نیمه آذرماه، نرخ سوم سوخت‌گیری با کارت جایگاه به ۵,۰۰۰ تومان افزایش یافته است. این نرخ با پیام رفتاری مشخصی همراه است: مصرف بیش از ۱۶۰ لیتر در ماه، دیگر در دسته «مصرف متعارف» قرار نخواهد گرفت. علیرضا مدبر، کارشناس انرژی، این سیاست را «تحول نرم و مؤثر» نامیده و معتقد است این تغییر، اگرچه در ظاهر محدود است، اما در باطن ساختاری است که می‌تواند پیوند میان مصرف واقعی و سیگنال قیمتی را دوباره برقرار سازد.
پیام سه‌نرخی شدن: عدالت، کارایی و مسئولیت
هدف اصلی از نرخ سوم، فشار بر دهک‌های متوسط و پایین جامعه نیست، بلکه بازگرداندن بخشی از یارانه پنهان از پرمصرف‌ها به نفع اکثریت است. داده‌ها نشان می‌دهد بیش از ۷۰ درصد خانوارها ماهانه کمتر از ۶۰ لیتر بنزین مصرف می‌کنند. بخشی از منابع حاصل از این طرح نیز صرف نوسازی ناوگان، توسعه CNG و تقویت شبکه توزیع خواهد شد، که این موارد می‌توانند به تقویت امنیت انرژی کشور کمک کنند.
ابهام در حذف سهمیه خودروهای نوشماره؛ نقطه ضعف سیاست جدید
در حالی که دولت مسیر کلی اصلاح قیمت‌گذاری را در پیش گرفته است، تصمیم در خصوص عدم تخصیص سهمیه سوخت به خودروهای صفر کیلومتر، به یک گره حل‌نشده در سیاست سوخت تبدیل شده است. این ابهام، نه با منطق عدالت سازگار است و نه با اهداف اصلاحی طرح. هرچند سهمیه خودروهای وارداتی، مناطق آزاد و دوگانه‌سوز در حال تعدیل است، اما درباره خودروهای نوشماره اجماع روشنی وجود ندارد. وزیر نفت تصریح کرده که این موضوع «در دست بررسی» است و هنوز تصمیم نهایی گرفته نشده است.
چرا حذف سهمیه نوشماره‌ها غیرمنطقی است؟
مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس ارشد انرژی، این تصمیم را فاقد توجیه دانسته و بر لزوم بازنگری ویژه در آن تأکید کرده است. از منظر سیاست‌گذاری، حذف سهمیه خودروهای تازه‌خریداری‌شده مشکلاتی چون بی‌عدالتی رفتاری، ایجاد برداشت منفی از اصلاح قیمتی، تضعیف اعتماد عمومی به اصلاحات سوختی و بی‌اثر شدن پیام نرخ سوم را به همراه دارد.
ضرورت بازنگری و تعیین تکلیف شفاف
با توجه به آغاز اصلاحات از ناحیه مصرف سمی و پرمصرف‌ها، منطقی است که سهمیه پایه برای همه خودروها، صرف‌نظر از تاریخ شماره‌گذاری، برقرار باشد. سهمیه یارانه‌ای باید به عنوان حداقل حمایت برای تردد ضروری شهروندان تلقی شود. انتظار می‌رود کارگروه مربوطه با سرعت بیشتری به جمع‌بندی رسیده و این بخش از طرح را با منطق اصلی اصلاح همسو کند.
سه‌نرخی شدن بنزین گامی مهم در اصلاح ساختار انرژی و کنترل ناترازی است که به شکلی علمی، کم‌هزینه و بدون شوک اجتماعی طراحی شده است. با این حال، بلاتکلیفی سهمیه خودروهای نوشماره یک نقطه ضعف جدی است که در صورت عدم اصلاح، اعتماد عمومی را مخدوش کرده و اثرگذاری طرح را کاهش خواهد داد. دولت چهاردهم با ترمیم این خلأ، می‌تواند مسیر اصلاح را به‌طور کامل هموار سازد. منطقی بودن مصرف و حفظ حمایت حداقلی برای همه، توازن ظریفی است که موفقیت طرح سه‌نرخی را تضمین می‌کند.
