حقوق ناچیز؛ بحران فرار مغزها در بازار کار ایران!
چالش‌های بازار کار شامل دستمزد، مسکن، اشتغال، بیکاری، ماندگاری شغلی و شکاف مهارتی است.
بازار کار ایران درگیر معمایی پیچیده است؛ در حالی که برخی از بنگاه‌ها از کمبود نیروی کار خبر می‌دهند، ماندگاری شغلی کارگران پایین است. تحلیل‌ها حاکی از آن است که عواملی چون دستمزد ناکافی، مسافت طولانی تا محل کار، و نبود مسکن مناسب در نزدیکی مشاغل، به این وضعیت دامن زده‌اند.
ریشه‌های ماندگاری پایین شغلی
دستمزد ناهمخوان با هزینه‌های زندگی
یکی از اصلی‌ترین دلایل ترک شغل، حقوق ناکافی است. گزارش‌ها نشان می‌دهند که دستمزدهای مصوب، همخوانی لازم را با هزینه‌های واقعی زندگی، از جمله اجاره مسکن، خوراک، و حمل‌ونقل ندارند. معاون اشتغال وزارت کار نیز در این باره اذعان کرده است: «با عدم کفایت دستمزدها در برخی مشاغل… تقاضا از سوی کارفرما هست ولی نیرو نیست.» کارشناسان بازار کار نیز دستمزدهای پایین را مانعی اساسی در جذب نیروی کار پایدار قلمداد می‌کنند.
امنیت شغلی شکننده
بسیاری از قراردادهای کاری به صورت موقت، سفید امضا، یا بدون تضمین بلندمدت تنظیم می‌شوند. نبود امنیت شغلی واقعی، انگیزه کارگران را برای ادامه فعالیت کاهش می‌دهد.
مسافت طولانی و هزینه‌های حمل‌ونقل
فاصله زیاد تا محل کار، علاوه بر ایجاد خستگی، هزینه‌های بالایی را به کارگران تحمیل کرده و در نهایت منجر به ترک شغل می‌شود. اگرچه آمار دقیقی در این زمینه در همه بخش‌های بازار کار منتشر نشده، اما این عامل در تحلیل‌های مربوط به نیروی کار تأثیرگذار است.
فقدان مسکن در نزدیکی محل کار
کارگران در استان‌های صنعتی، از نبود مسکن اقتصادی و نزدیک به محل کار گلایه دارند که این موضوع منجر به مهاجرت معکوس یا ترک شغل می‌شود. وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز تأکید کرده است که تأمین مسکن کارگری «شرط ماندگاری نیروی کار در صنایع» است. در شرایط کنونی، بخش قابل توجهی از درآمد کارگران صرف اجاره مسکن شده و انگیزه ماندن در شغل را کاهش می‌دهد.
تغییر فرهنگ و انگیزه‌های شغلی
معاون اشتغال وزارت کار، تغییرات نسلی در فرهنگ کار و اولویت یافتن درآمد بر اصل کار را، به ویژه در میان جوانان، موثر می‌داند. برخی جوانان ترجیح می‌دهند از طریق کارهای پلتفرمی یا فریلنسری کسب درآمد کنند تا اشتغال در مشاغل ثابت با دستمزد پایین.
شکاف مهارتی و عدم تطابق با نیاز بازار
کارشناسان آموزشی بر وجود شکاف مهارتی جدی بین نیروی کار و مشاغل تولیدی و فنی تأکید دارند. این شکاف باعث می‌شود افراد با وجود داشتن مدارک تحصیلی، مهارت لازم برای مشاغل مولد را نداشته باشند و در نتیجه در مشاغل غیررسمی، کم‌درآمد، یا مشاغلی که با نیاز بازار همخوانی ندارد، مشغول شوند.
بیکاری ظاهری و کمبود نیروی کار واقعی
در کنار مشکل ماندگاری، بنگاه‌ها از وجود موقعیت‌های شغلی خالی که پر نمی‌شوند، خبر می‌دهند. معاون اشتغال وزارت کار، کمبود نیروی کار در برخی بخش‌ها را ناشی از دستمزدهای پایین داخلی دانسته و در مواردی به استفاده از نیروی کار خارجی اشاره کرده است. این وضعیت نشان می‌دهد که مسئله صرفاً بیکاری نیست، بلکه انگیزه کار پایین است؛ افراد ترجیح می‌دهند مشاغل با درآمد حداقلی یا امنیت پایین را نپذیرند و به دنبال گزینه‌های جایگزین باشند.
نگاه مسئولان به چالش‌های بازار کار
سید مالک حسینی، معاون توسعه کارآفرینی و اشتغال وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، بارها به چالش دستمزد نابرابر و شکاف میان دستمزدها و سبد هزینه‌های خانوار به عنوان یکی از عوامل اصلی بحران بازار کار اشاره کرده است. او معتقد است با واقعی‌تر شدن دستمزدها و هماهنگی بیشتر با هزینه‌های زندگی، نیروی کار ایرانی به مشاغل بازخواهد گشت. مدیرکل اشتغال اتباع خارجی این وزارتخانه نیز با تأکید بر پایین بودن ماندگاری نیروی کار در شغل، راهکارهایی از جمله استفاده از سامانه کاریابی یکپارچه، افزایش ارتباط میان شرکت‌های کوچک و بزرگ، و تقویت تعاونی‌ها را برای جذب و نگهداری نیروی کار پیشنهاد کرده است.
