زوال بازار سرمایه ایران: چرا فناوری و اعتماد، دو روی یک سکه شکست؟

تهران - کارشناسان اقتصادی در نشستی تخصصی بر اهمیت فزاینده فناوری در تحول نظام مالی و بازار سرمایه تاکید کردند و اصلاح ساختارها، شفافیت داده‌ها و تقویت اعتماد را از الزامات دستیابی به تأمین مالی هوشمند برشمردند.

نقش بنیادین فناوری در تحول بازار سرمایه

سید محسن موسوی، کارشناس بازار سرمایه، با اشاره به نقش فزاینده فناوری در نظام مالی کشور، اظهار داشت: تصمیم‌گیری مالی نیازمند سرعت، دقت و دسترسی لحظه‌ای به داده‌هاست. ابزارهای هوشمند می‌توانند موجب تحول بنیادین در ساختار سنتی بازار شوند و انسان را در تصمیم‌گیری‌های مالی یاری دهند.

تأمین مالی خودکار و حذف واسطه‌گری

وی توضیح داد: در آینده شرکت‌ها قادر خواهند بود بدون نیاز به واسطه، اطلاعات خود را در سامانه‌های هوشمند ثبت کنند و تأمین مالی به‌صورت خودکار انجام شود. به باور وی، حذف واسطه‌گری‌های غیرضروری سبب افزایش اعتماد عمومی و بهبود کارایی بازار خواهد شد.

ظرفیت مغفول تأمین مالی جمعی و چالش صندوق‌های ساختمانی

موسوی ظرفیت تأمین مالی جمعی را از بخش‌های مغفول نظام اقتصادی کشور دانست و بیان کرد: این شیوه می‌تواند در کنار صنایع بزرگ، تعادل تازه‌ای در عرضه و تقاضای سرمایه ایجاد کند. وی با انتقاد از طراحی ناقص صندوق‌های ساختمان گفت مدل‌های موجود تاکنون به مالکیت واقعی سرمایه‌گذاران منجر نشده و باید سازوکاری برای تحقق مالکیت واقعی بر دارایی‌ها طراحی شود.

هوشمندسازی بازار سرمایه: شفافیت و تخصیص بهینه منابع

وی هدف هوشمندسازی بازار سرمایه را افزایش شفافیت و تخصیص بهینه منابع عنوان کرد و افزود: اصلاح ساختار اوراق بدهی و استفاده از فناوری‌های دیجیتال مسیر تأمین مالی داده‌محور را تسریع خواهد کرد. به گفته وی، آینده بازار سرمایه مبتنی بر دیجیتالی شدن کامل زنجیره تأمین مالی و شکل‌گیری اعتماد دیجیتال است که در قالب بلاک‌چین و قراردادهای هوشمند تحقق خواهد یافت.

سه سناریو برای آینده بازار سرمایه

موسوی سه سناریو برای آینده بازار ترسیم کرد و گفت: الگوریتمی شدن کامل معاملات، همزیستی انسان و فناوری با نظارت انسانی، و بازگشت مقطعی به شیوه‌های سنتی در شرایط بحرانی افق بازار سرمایه امروز است. وی تأکید کرد: مدل مطلوب آینده، همزیستی انسان و فناوری است که در آن تصمیم‌گیری بر پایه داده و اخلاق مالی شکل می‌گیرد و هوش مصنوعی نقش یاری‌دهنده خواهد داشت نه جایگزین انسان.

اصلاحات نهادی، کلید تأمین مالی هوشمند

اخوان، کارشناس اقتصادی، در ادامه نشست بیان داشت: تحقق تأمین مالی هوشمند نیازمند اصلاح نهادی است. وی گفت بازار سرمایه ظرفیت‌های وسیعی دارد که هنوز به طور کامل فعال نشده و بخش دولتی باید از اتکا به منابع نقدی به سوی ابزارهای بازار سرمایه حرکت کند.

ساختار بانک‌محور و موانع توسعه

وی ساختار بانک‌محور نظام مالی را عامل محدودیت در گردش سرمایه دانست و اظهار داشت: تمرکز منابع در بنگاه‌های بزرگ باعث کاهش سهم صنایع کوچک شده است. به گفته وی، نبود شفافیت داده و فقدان صورت‌های مالی معتبر از موانع جدی در توسعه نظام مالی هوشمند محسوب می‌شود.

ضرورت هماهنگی داده‌ها و ایجاد نهاد هماهنگ‌کننده

اخوان با اشاره به اصلاحات مالی دولت گفت: ابزارهای نوین مالی بستر توسعه را فراهم کرده‌اند، اما هماهنگی میان داده‌های مالی، بانکی و مالیاتی ضرورت حیاتی دارد. وی پیشنهاد ایجاد نهاد هماهنگ‌کننده داده‌های مالی کشور را مطرح کرد تا یکپارچگی اطلاعات موجب حذف رانت و تصمیم‌گیری‌های غیرشفاف شود.

نظام رتبه‌بندی هوشمند و تقویت اعتماد عمومی

وی افزود: تشکیل نظام رتبه‌بندی هوشمند برای پروژه‌های سرمایه‌گذاری یکی از گام‌های کلیدی در جذب سرمایه جدید است و عملکرد مستمر این نظام اعتماد عمومی را تقویت خواهد کرد. به گفته وی، اعتماد حلقه نهایی زنجیره تأمین مالی هوشمند است و بدون آن هیچ تحول فناورانه‌ای پایدار نمی‌ماند.

بلوغ بازار بدهی و عوامل کلیدی آینده

میثم فدایی، مدیرعامل گروه خدمات بازار سرمایه آبان، در بخش دیگری از نشست اظهار داشت: حجم اوراق بدهی در کشور از صفر در سال‌های ابتدایی دهه گذشته به بیش از هزار و چهارصد هزار میلیارد تومان رسیده است. وی افزود دولت اکنون بیش از یک‌هزار و دویست‌هزار میلیارد تومان اوراق بدهی در بازار سرمایه منتشر کرده که نشان‌دهنده بلوغ این بازار است.

توکن‌سازی دارایی‌ها و کاربرد هوش مصنوعی در ارزیابی ریسک

وی مسیر آینده بازار بدهی را وابسته به دو عامل کلیدی دانست و گفت: این عوامل شامل توکن‌سازی دارایی‌ها و کاربرد هوش مصنوعی در ارزیابی ریسک است. وی گفت توکن‌سازی، جریان نقدی دارایی‌ها را شفاف می‌سازد و قراردادهای هوشمند هزینه تأمین مالی را کاهش می‌دهند.

مدل‌های پیوسته رتبه‌بندی اعتباری و تسهیل حضور شرکت‌های کوچک

فدایی بر ضرورت طراحی مدل‌های پیوسته رتبه‌بندی اعتباری تاکید کرد و افزود: ارزیابی ریسک باید به صورت روزآمد و بر مبنای داده‌های واقعی صورت گیرد، زیرا تحلیل‌های سالانه دیگر پاسخ‌گوی بازار پویا نیست. به گفته وی، شرکت‌های متوسط و کوچک موتور اشتغال کشورند و باید با استفاده از فناوری‌های هوشمند، مسیر حضور آنان در بازار سرمایه تسهیل شود تا عدالت مالی محقق گردد.

هم‌افزایی برای آینده بازار بدهی ایران

وی آینده بازار بدهی ایران را در گرو هم‌افزایی میان هوش مصنوعی، نوآوری فناورانه و حکمرانی هوشمند دانست.

رفع انحصار، پذیرش رمزدارایی‌ها و فرصت بازسازی زیرساخت‌ها

صدرایی، مدیرعامل شرکت مدیریت دارایی مرکزی بازار سرمایه، در ادامه نشست اظهار داشت: رفع انحصار در خدمات مالی یکی از الزام‌های رشد آینده است و ابزارهای دیجیتال باعث شده ورود فعالان جدید به بازار سرمایه با سهولت بیشتری انجام شود. وی پذیرش رمزدارایی‌ها به عنوان اوراق بهادار را گامی در جهت توسعه اقتصاد دیجیتال دانست و افزود شورای عالی بورس در حال بررسی چارچوب قانونی این ابزارهاست.

عمومی‌سازی داده‌های مالی؛ لازمه رقابت و شفافیت

وی با اشاره به تحولات جهانی گفت: کاهش رشد موقت بازارهای بین‌المللی فرصتی برای بازسازی زیرساخت‌های داخلی و طراحی مدل‌های بومی نوآوری مالی فراهم کرده است. وی تاکید کرد داده‌های مالی باید عمومی و قابل‌دسترسی باشد تا رقابت و شفافیت تقویت گردد.

چالش کندی مقررات‌گذاری و اهمیت امنیت سایبری

صدرایی کندی در تدوین مقررات را از چالش‌های جدی فناوری مالی کشور دانست و افزود: هر محدودیت برای فناوری در نهایت مانع رشد اقتصادی خواهد شد. وی همچنین با تأکید بر امنیت سایبری گفت بدون حفاظت از داده‌ها، اعتماد از بین خواهد رفت و هیچ نوآوری پایداری شکل نخواهد گرفت.

حاکمیت داده‌محور؛ چشم‌انداز آینده بازار سرمایه

صدرایی در پایان گفت: عبور از دوران گذار فناورانه نیازمند تعادل میان مقررات، امنیت و زیرساخت‌های دیجیتال است و آینده بازار سرمایه ایران در گرو حاکمیت داده‌محور خواهد بود.

فناوری؛ زیرساخت نظام مالی مدرن

محسن خدابخش، عضو اسبق سازمان بورس و رئیس هیئت‌مدیره بانک سینا، در بخش پایانی نشست گفت فناوری به زیرساخت نظام مالی تبدیل شده و دیگر نقش فرعی ندارد. وی افزود مدل‌های مالی باید بر اساس فناوری‌های روز بازطراحی شوند تا بتوانند نیازهای آینده را پاسخ دهند.

سرمایه‌گذاری بلندمدت در فناوری اطلاعات و اعتماد

وی هزینه‌های بالای توسعه فناوری اطلاعات را قابل‌توجیه دانست و تاکید کرد: افزایش دسترسی، امنیت و تحلیل داده‌ها این هزینه‌ها را به سرمایه‌گذاری بلندمدت تبدیل می‌کند. به گفته وی، اعتماد فنی، نهادی و جمعی سه رکن اصلی شکل‌گیری نظام مالی مدرن است.

چالش نظارت متمرکز و مزایای سندباکس‌های نظارتی

خدابخش تضاد میان ساختار متمرکز نظارتی و ماهیت غیرمتمرکز فناوری را چالش اصلی آینده عنوان کرد و افزود: برای حفظ توازن باید نظارت هوشمند به ابزارهای سنجش برخط مجهز شود. وی استفاده از سندباکس‌های نظارتی را راهکار تطبیق قانون با نوآوری دانست و گفت: تجربه انگلستان در پروژه‌های آزمایشی نشان می‌دهد آزمودن فناوری جدید در محیط‌های کنترل‌شده زمینه ورود امن آن به بازار را فراهم می‌کند.

تغییر رویکرد نظارت و پیوند فناوری با اعتماد

وی تغییر رویکرد نظارت از نهادمحور به فعالیت‌محور را لازمه حکمرانی ریسک دانست و تاکید کرد: نظارت باید بر اساس نوع فعالیت انجام گیرد تا امکان کنترل مؤثرتر فراهم شود. خدابخش افزود: آینده نظام مالی بر پیوند میان فناوری و اعتماد استوار خواهد بود؛ فناوری بدون اعتماد کارایی ندارد و اعتماد بدون فناوری دوام نخواهد داشت.