رشد اقتصادی بدون انسان؛ آیا واقعا این پایان عصر اشتغال است؟

رابطه بین شاخص سهام S&P 500 و فرصت‌های شغلی در اقتصاد آمریکا شاهد یک گسست عمیق است که می‌تواند تعریف بنیادین رشد اقتصادی در قرن بیست‌ویکم را تغییر دهد.

هم‌نوایی تاریخی سرمایه و کار

تا پیش از سال ۲۰۲۳، نمودار شاخص S&P 500 و فرصت‌های شغلی در آمریکا مسیری کم‌وبیش هم‌جهت را طی می‌کردند. رونق بازار سهام به طور سنتی منجر به افزایش تقاضا برای نیروی کار و خلق فرصت‌های شغلی جدید می‌شد. این هم‌بستگی، نشان‌دهنده یک قرارداد اجتماعی نانوشته بود که موفقیت سرمایه را به بهبود وضعیت اشتغال گره می‌زد.

ظهور هوش مصنوعی و واگرایی بی‌سابقه

با ظهور انفجاری هوش مصنوعی مولد در حوالی سال ۲۰۲۳، این هم‌نوایی تاریخی جای خود را به یک واگرایی بی‌سابقه داد. در حالی که شاخص S&P 500 با شتابی خیره‌کننده به ثبت رکوردهای جدید ادامه می‌داد، نمودار فرصت‌های شغلی مسیر نزولی در پیش گرفت.

جایگزینی بهره‌وری انسانی با الگوریتمی

این پدیده، حاصل مستقیم بازآرایی ساختاری و جایگزینی بهره‌وری انسانی با بهره‌وری الگوریتمی است. ابزارهای هوش مصنوعی به شرکت‌ها اجازه داده‌اند تا وظایف شناختی متعددی را با هزینه‌ای کمتر و سرعتی بالاتر به الگوریتم‌ها واگذار کنند. این امر منجر به افزایش حاشیه سود و پرواز ارزش سهام شده است، در حالی که نیاز به اشتغال‌زایی انبوه برای نیروی انسانی کاهش یافته است.

چشم‌انداز جهانی و معضل ایران

این واگرایی صرفاً محدود به آمریکا نخواهد ماند و پیامدهای عمیقی برای بازار کار جهانی و به ویژه ایران خواهد داشت. در سطح جهانی، انتظار می‌رود شاهد قطبی شدن بازار کار و تهدید طبقه متوسط مشاغل دانشی باشیم. برای ایران، این روند چالش پیچیده‌تر و حیاتی‌تری را مطرح می‌کند؛ در حالی که هوش مصنوعی می‌تواند فرصتی برای جهش شرکت‌های دانش‌بنیان باشد، بدون یک استراتژی ملی هوشمندانه برای بازآفرینی مهارت‌ها و تحول در نظام آموزشی، می‌تواند به بحران اشتغال عمیق‌تر دامن بزند.

ضرورت مدیریت گذار

فرصتی برای انفعال باقی نمانده است. چالش اصلی، مدیریت این گذار به جای مقاومت در برابر آن است. آینده از آن جوامعی است که این تغییر را به عنوان یک واقعیت انکارناپذیر پذیرفته و سریع‌تر از دیگران، مدلی برای همزیستی سازنده انسان و الگوریتم طراحی کنند و قرارداد اجتماعی خود را با دوران جدید بازنویسی نمایند.