آب در خطر است: 40 مروج روستایی ناجیِ کمبود آب می‌شوند!
مروجان آب‌یار با مشارکت مردمی و اصلاح الگوی مصرف، بحران آب و بهره‌وری آن در کشاورزی روستاهای ایران را برای توسعه پایدار مدیریت می‌کنند.
تهران - بسیاری از مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان، از جمله ایران، با بحران جدی آب مواجه هستند. در این میان، روستاهای ایران که بیش از 20 درصد جمعیت کشور را در خود جای داده‌اند و بخش عمده‌ای از آب مورد نیاز کشاورزی در آن‌ها مصرف می‌شود، نقشی حیاتی در مدیریت منابع آبی ایفا می‌کنند.
ضرورت تربیت مروجان آب‌یار روستایی
یکی از مؤثرترین راهکارها برای ایجاد فرهنگ بهره‌وری آب در جوامع روستایی، استفاده از افرادی است که هم‌زبان مردم هستند، محیط اطراف خود را به‌خوبی می‌شناسند و از اعتبار اجتماعی برخوردارند. این افراد می‌توانند دانش، مهارت و انگیزه لازم برای استفاده هوشمندانه از آب را در جامعه محلی گسترش دهند.
بازتعریف نقش سنتی در عصر نوین
این مفهوم، که در بسیاری از فرهنگ‌های سنتی ایران با نقش‌هایی چون «میراب» یا «کارگزار آب» مشابهت دارد، امروزه نیازمند بازتعریفی با استفاده از دانش نوین، ابزارهای مدرن و رویکردی مشارکتی است. مروجان آب‌یار، پلی میان سیاست‌گذاری ملی و عمل محلی، دانش فنی و فرهنگ روستایی، و نیازهای کوتاه‌مدت و پایداری بلندمدت خواهند بود. این راهکار، به‌ویژه در بخش کشاورزی که بیش از 90 درصد آب ایران را مصرف می‌کند و بخش عمده آن در روستاها صورت می‌گیرد، از اهمیت بالایی برخوردار است.
چالش‌های پیش رو و راهکارهای پیشنهادی
با وجود پتانسیل بالای مروجان آب‌یار، تحقق این ایده با چالش‌هایی از جمله فقدان چارچوب آموزشی استاندارد، مقاومت فرهنگی در برابر تغییر، کمبود حمایت نهادی و عدم وجود الگوی مالی پایدار روبه‌رو است.
غلبه بر موانع با رویکردی جامع
برای رفع این چالش‌ها، نیاز به یک چارچوب سه‌لایه شامل آموزش، توانمندسازی و پایش است. آموزش باید ترکیبی از دانش فنی، مهارت‌های اجتماعی و آشنایی با سیاست‌های ملی آب باشد. توانمندسازی شامل دسترسی به ابزار، شبکه‌های حمایتی و مسیرهای شغلی است. سیستم پایش نیز باید برای یادگیری و بهبود مستمر طراحی شود.
هماهنگی نهادی و مشارکت مردمی
هماهنگی بین نهادهایی چون جهاد کشاورزی، سازمان آب و شوراهای روستایی، و همچنین مشارکت فعال جامعه محلی از ابتدا، برای موفقیت این برنامه حیاتی است. همچنین، تدوین یک «چارچوب ملی تربیت مروجان آب‌یار» با استانداردهای مشخص، مسیر شغلی و مکانیسم‌های پایش، می‌تواند پایداری برنامه را تضمین کند.
تأثیرات اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی
تربیت مروجان آب‌یار، سرمایه‌گذاری با بازدهی بالا در مدیریت منابع آبی کشور است. این رویکرد می‌تواند منجر به کاهش هزینه‌های پمپاژ، افزایش درآمد کشاورزان، ایجاد اشتغال پایدار، کاهش فشار بر منابع آبی و در نهایت، جلوگیری از تنش‌های اجتماعی شود.
پیامدهای مثبت برای آینده
از نظر اجتماعی، مروجان آب‌یار به بازسازی اعتماد میان مردم و نهادهای دولتی کمک کرده و فرهنگ مسئولیت‌پذیری جمعی را تقویت می‌کنند. در بعد زیست‌محیطی، این برنامه به کاهش فشار بر آبخوان‌ها، احیای منابع آبی و کاهش ردپای کربن کشاورزی یاری می‌رساند.
درس‌های بین‌المللی و چشم‌انداز آینده
تجربیات موفق در کشورهایی مانند هند، کنیا و مراکش نشان می‌دهد که مفهوم مروجان آب‌یار، با تطبیق‌پذیری با شرایط محلی، می‌تواند راهگشای مدیریت پایدار آب باشد. چشم‌انداز آینده، جامعه‌ای است که در آن هر روستا شبکه‌ای از مروجان آب‌یار دارد و صرفه‌جویی در آب، به یک افتخار جمعی تبدیل شده است.
