بحران آب: راه نجات چیست؟ زعفران، تریکاله، کینوا؛ غول‌های کم‌آب‌بر وارد می‌شوند!
خشکسالی و کم‌آبی، کشاورزی کم‌آب‌بر مانند زعفران، تریکاله و کینوا را با توجه به امنیت غذایی و هوشمندی زیستی در اولویت قرار می‌دهد.
کره زمین در آستانه بحران آب؛ گیاهان کم‌آب‌بر، راهکاری برای آینده
تهران- افزایش بی‌رویه جمعیت، گسترش شهرنشینی و تغییر الگوهای مصرف، تقاضا برای آب شیرین را در سطح جهان به سطحی بی‌سابقه رسانده است. همزمان، منابع آب شیرین طبیعی با کاهش و تخریب مواجهند؛ این وضعیت، چالشی جهانی است که نیازمند بازنگری عمیق در نحوه تولید و مصرف آب، به‌ویژه در بخش کشاورزی است.
کشاورزی؛ کلید بهره‌وری آب
بخش کشاورزی با مصرف حدود ۷۰ درصد از آب شیرین جهان، بیشترین سهم را در تقاضای این منابع حیاتی دارد. این رقم در کشورهای خشک و نیمه‌خشک حتی به بیش از ۹۰ درصد می‌رسد. بنابراین، هرگونه استراتژی برای افزایش بهره‌وری آب باید با تمرکز بر این بخش تدوین شود. تغییر الگوی کشت از گیاهان پرآب‌بر به گونه‌هایی که با کمترین میزان آب، محصولی با ارزش اقتصادی و تغذیه‌ای بالا تولید کنند، یکی از راهکارهای کلیدی است.
زعفران، تریکاله و کینوا؛ نماد هوشمندی زیستی
گیاهانی مانند زعفران، تریکاله (هیبرید گندم و چاودار) و کینوا، نمونه‌های بارزی از گیاهان کم‌آب‌بر و ارزشمند هستند. این گونه‌ها در شرایط خشک و کم‌آب به‌خوبی رشد می‌کنند و بازدهی آبی بالایی دارند؛ به این معنی که در واحد حجم آب مصرفی، ارزش اقتصادی یا تغذیه‌ای بیشتری تولید می‌کنند. زعفران، با نیاز به تنها ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلی‌متر بارش سالانه، یکی از گران‌ترین ادویه‌های جهان است. تریکاله، مقاوم به خشکی و سرما، مصرف آب کمتری نسبت به گندم دارد. کینوا نیز، با توانایی رشد در شرایط شوری و خشکی بالا، به‌عنوان یک غذای فوق‌العاده (سوپرفود) جهانی مطرح شده است.
اهمیت این گیاهان فراتر از کم‌آب‌بر بودن آن‌هاست. آن‌ها می‌توانند اهرمی برای تحول در سیستم‌های کشاورزی سنتی باشند که سال‌ها بر پایه محصولات پرآب‌بر بنا شده‌اند. این تحول، ضمن کاهش فشار بر منابع آب، زمینه‌ساز ایجاد امنیت غذایی پایدار در مناطق مستعد خشکسالی خواهد شد.
چالش‌های پیش رو
با وجود مزایای فراوان، گسترش گیاهان کم‌آب‌بر با موانعی همچون مقاومت در برابر تغییر در بین کشاورزان، محدودیت‌های بازاری برای محصولات جدید، و نبود زیرساخت‌های پردازش و توزیع کافی روبه‌رو است. همچنین، سیاست‌های دولتی حمایتی از محصولات سنتی می‌تواند انگیزه کشاورزان برای تغییر را کاهش دهد.
راهکارهای مؤثر برای غلبه بر چالش‌ها
برای گسترش موفقیت‌آمیز گیاهان کم‌آب‌بر، نیاز به رویکردی سیستماتیک و چندسطحی است. ایجاد مزارع نمایشی، آموزش و ظرفیت‌سازی برای کشاورزان، و توسعه زنجیره ارزش پایدار از طریق همکاری بخش خصوصی، دولتی و سازمان‌های مردم‌نهاد، از جمله گام‌های اساسی هستند. بازطراحی سیاست‌های حمایتی، با تمرکز بر مشوق‌های مبتنی بر بهره‌وری آبی، نیز نقشی کلیدی ایفا می‌کند.
تأثیرات اقتصادی و زیست‌محیطی
گسترش این گیاهان، افزون بر سودآوری بالاتر برای کشاورزان، فرصت‌های شغلی جدید در بخش‌های پردازش، بسته‌بندی، بازاریابی و صادرات ایجاد می‌کند. کاهش وابستگی به محصولات پرآب‌بر، فشار بر بودجه آبی کشور را کاهش داده و منابع مالی را به بخش‌های دیگر هدایت می‌کند. از منظر زیست‌محیطی، این گیاهان به بهبود ساختار خاک، افزایش تنوع زیستی، و کاهش فرسایش کمک کرده و می‌توانند زمین‌های شور و فقیر را مجدداً به چرخه تولید بازگردانند.
ابعاد اجتماعی، فرهنگی و سیاست‌گذاری
پذیرش گیاهان کم‌آب‌بر نیازمند توجه به ابعاد اجتماعی و فرهنگی جوامع روستایی است. هرچند برخی از این گیاهان مانند زعفران، ریشه‌های فرهنگی عمیقی دارند، اما لازم است دسترسی محلی به آن‌ها حفظ شود. سیاست‌گذاری هوشمند، از جمله قیمت‌گذاری منطقی آب و ارائه مشوق‌های مالی هدفمند، در کنار هماهنگی بین‌بخشی و مشارکت ذی‌نفعان محلی، برای موفقیت پایدار ضروری است.
چشم‌انداز آینده
آینده کشاورزی در مناطق خشک و نیمه‌خشک، به احتمال زیاد در دستان گیاهان کم‌آب‌بر خواهد بود. تحقق این آینده مستلزم همکاری همه‌جانبه و سرمایه‌گذاری در تحقیق، آموزش، زیرساخت و سیاست‌گذاری هوشمند است. هدف نهایی، ایجاد سیستم‌های کشاورزی تطبیقی و تاب‌آور است که بتوانند با کم‌آبی کنار بیایند و از آن به نفع خود بهره‌مند شوند.
