جایگزین بنزین گران در ایران مشخص شد / پرونده روی میز دولت

در حالی که بحث بر سر اصلاح نظام بنزینی کشور ادامه دارد، کارشناسان سه گزینه اصلی روی میز دولت را مورد تحلیل قرار داده‌اند. دو گزینه اول، اشکال مختلفی از سیاست شکست‌خورده “گران‌سازی” هستند، در حالی که گزینه سوم، یک تغییر پارادایم به سمت “توزیع عادلانه” یارانه است.

۱. گزینه‌های مردود: افزایش قیمت و بنزین سه نرخی

• سناریوی اول (افزایش قیمت): افزایش ۵۰ درصدی قیمت بنزین یارانه‌ای و آزاد (مثلاً به ۲۳۰۰ و ۵۰۰۰ تومان) که به دلیل عدم ایجاد انگیزه کافی برای صرفه‌جویی، صرفاً یک شوک تورمی به اقتصاد تحمیل می‌کند.
• سناریوی دوم (بنزین سه نرخی): ایجاد سه پله مصرف (مثلاً یارانه‌ای ۲۵۰۰، نیمه‌یارانه‌ای ۵۰۰۰ و آزاد ۱۰۰۰۰ تومان) که همچنان یارانه را به صورت ناعادلانه به صاحبان خودرو تخصیص می‌دهد و کنترل مؤثری بر مصرف کلان ندارد.

به گفته کارشناسان، هر دو طرح به دلیل حفظ ساختار معیوب فعلی (یارانه به خودرو، نه به فرد)، محکوم به شکست هستند.

۲. راهکار پیشنهادی: طرح تکامل‌یافته “بنزین به نفر”

این طرح که به عنوان بهترین گزینه معرفی می‌شود، بر چند ستون اصلی استوار است:

• توزیع عادلانه یارانه: به جای تخصیص سهمیه به کارت سوخت خودرو، به هر کد ملی ایرانی ماهانه سهمیه‌ای مشخص (مثلاً ۳۰ لیتر) بنزین با نرخ یارانه‌ای (۱۵۰۰ تومان) تعلق می‌گیرد. بدین ترتیب، نیمی از جمعیت کشور که فاقد خودرو هستند و عمدتاً از دهک‌های پایین درآمدی‌اند، برای اولین بار از یارانه بنزین منتفع می‌شوند.

• ایجاد بازار مبادله سهمیه: افراد یا خانوارهایی که به سهمیه خود نیاز ندارند (مثلاً یک خانواده ۴ نفره با ۱۲۰ لیتر سهمیه ماهانه)، می‌توانند آن را در یک بازار شفاف (مانند بورس انرژی) به افرادی که مصرف بیشتری دارند، به قیمتی نزدیک به نرخ آزاد (مثلاً ۳۰ هزار تومان) بفروشند. این کار درآمد قابل توجهی (مثلاً تا ۴.۵ میلیون تومان برای یک خانواده ۵ نفره فاقد خودرو) ایجاد کرده و انگیزه اقتصادی قدرتمندی برای صرفه‌جویی به وجود می‌آورد.

• تفکیک مصرف شخصی از حمل‌ونقل: این طرح، مصرف بنزین در صنعت حمل‌ونقل (تاکسی، وانت، اتوبوس) را به کلی از مصرف شخصی جدا می‌کند. ناوگان حمل‌ونقل موظف می‌شود با حمایت دولت به سمت سوخت‌های جایگزین (CNG، LPG، برق) حرکت کند و یارانه سوخت خود را از آن طریق دریافت نماید. این کار باعث ثبات قیمت کرایه‌ها و عدم تأثیرپذیری آن‌ها از نوسانات قیمت بنزین شخصی می‌شود.

۳. مزایای کلیدی طرح بنزین به نفر

• اقتصادی: حذف قاچاق، ایجاد اقتصاد بهینه‌سازی مصرف، عدم ایجاد شوک تورمی ناگهانی و واقعی شدن قیمت بنزین از طریق مکانیزم عرضه و تقاضا بین مردم.
• اجتماعی: بهبود چشمگیر ضریب جینی (کاهش نابرابری)، افزایش درآمد دهک‌های پایین، کاهش سفرهای تک‌سرنشین و ترافیک.
• زیست‌محیطی: کاهش آلودگی هوا از طریق ترویج سوخت‌های پاک در ناوگان حمل‌ونقل عمومی.

این طرح با تبدیل تمام مردم به “ذی‌نفعان” اصلاح قیمت بنزین، همراهی عمومی را جلب کرده و مقاومت اجتماعی در برابر اصلاحات را به حداقل می‌رساند.