فاجعه بزرگ در پربارش‌ترین استان/ ۲۸ سد بزرگ ایران در مرز خطر
بحران آب در ایران به مرحله‌ای نگران‌کننده رسیده است. از مجموع سدهای بزرگ و مهم کشور، ۲۸ سد دارای ذخیره کمتر از ۳۰ میلیون مترمکعب آب هستند و این رقم نشان‌دهنده وخامت شرایط منابع آبی کشور است. کاهش شدید بارش‌ها، خشکسالی طولانی‌مدت و مدیریت ضعیف منابع آب، سه عامل اصلی این بحران به شمار می‌روند که اکنون کشور را با چالش جدی تأمین آب مواجه کرده‌اند.
در شرایطی که تنها حدود ۵۰ روز از آغاز سال آبی جدید گذشته، وضعیت سدهای کشور به‌شدت نگران‌کننده است. سه سد شمیل و نیان در استان هرمزگان و رودبال داراب در استان فارس حتی یک قطره آب هم ندارند و عملاً خشک شده‌اند. این وضعیت در حالی است که بسیاری از سدهای دیگر نیز با کاهش شدید حجم آب مواجه شده‌اند و برای تأمین نیازهای بخش‌های مختلف، از جمله شرب، کشاورزی و صنعت، با مشکلات جدی روبه‌رو هستند.
کاهش ۸۳ درصدی بارش؛ فاجعه‌ای بی‌سابقه
بر اساس گزارش‌های سازمان هواشناسی کشور، بارش‌های سال آبی جاری تا ۱۶ آبان نسبت به مدت مشابه سال گذشته با کاهش ۸۳ درصدی همراه بوده است. سحر تاج‌بخش، رئیس سازمان هواشناسی، اعلام کرد که کم‌بارشی پاییز امسال در بسیاری از نقاط کشور طی ۴۰ سال گذشته بی‌سابقه بوده است. این آمار نشان می‌دهد که ایران در یکی از بدترین دوره‌های خشکسالی خود قرار دارد و منابع آب سطحی که یکی از اصلی‌ترین منابع تأمین‌کننده آب بخش‌های مختلف است، با بحران شدیدی روبه‌رو شده است.
وضعیت بارش‌ها به‌قدری وخیم است که ۲۰ استان کشور تا شانزدهم آبان ماه حتی یک قطره باران ندیده‌اند. این بی‌بارشی کامل در بخش عمده‌ای از کشور، فشار زیادی بر منابع آب زیرزمینی وارد کرده و بهره‌برداری بیش از حد از چاه‌ها و قنات‌ها را تشدید کرده است. نتیجه این شرایط، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی و افزایش خطر فروچاله و نشست زمین در مناطق مختلف است.
سد سفیدرود؛ فاجعه در پربارش‌ترین استان
یکی از تکان‌دهنده‌ترین نکات در وضعیت فعلی، شرایط سد سفیدرود در استان گیلان است. این سد که در پربارش‌ترین استان کشور قرار دارد، با ۸۴ درصد کاهش حجم آب نسبت به سال گذشته، رکورد بیشترین افت ذخیره آب را در بین سدهای کشور به خود اختصاص داده است. این واقعیت نشان می‌دهد که حتی مناطقی که به‌طور سنتی دارای بارش بالا بوده‌اند، اکنون با کم‌بارشی شدید مواجه شده‌اند و این موضوع بحران آب را از یک مسئله منطقه‌ای به یک بحران ملی تبدیل کرده است.
سد امیرکبیر در استان تهران نیز با کاهش ۸۳ درصدی حجم آب نسبت به سال گذشته، در مقام دوم شدیدترین کاهش قرار دارد. این سد یکی از منابع اصلی تأمین آب شرب تهران و البرز است و کاهش شدید آب آن، خطر جدی برای تأمین آب میلیون‌ها نفر در پایتخت و حومه ایجاد کرده است.
هشدار جدی برای تهران؛ مدیریت مصرف اجباری شد
عیسی بزرگ‌زاده، سخنگوی صنعت آب کشور، با اشاره به تحقق پیش‌بینی‌ها درباره کم‌بارشی در فصل پاییز، اعلام کرد که در بیشتر نواحی کشور با کم‌بارشی شدید و در تهران تقریباً با بی‌بارشی مواجه شده‌ایم. او افزود که منابع آبی و روان‌آبی که در سال‌های نرمال وارد سدهای کشور می‌شد، هم‌اکنون در دسترس نیست و این وضعیت در برخی نقاط، به‌ویژه تهران، از شدت بیشتری برخوردار است.
بزرگ‌زاده تأکید کرد که حجم فعلی منابع موجود در سدهای تهران به‌هیچ‌وجه کفایت لازم برای عبور ایمن و مطمئن از ماه‌های آینده را ندارد و به همین دلیل تدوین و اجرای اقدامات ویژه در این خصوص ضروری است. وزارت نیرو بر اساس سناریوی بدبینانه خود، مجبور شده است تا ۱۰ درصد بیش از گذشته مدیریت مصرف را اعمال کند تا رفاه آبی شهروندان تهرانی با مشکل مواجه نشود و تأمین آب پایدار برای استان‌های تهران و البرز دچار اختلال نشود.
راهکار کوتاه‌مدت؛ مدیریت و کاهش مصرف
در شرایطی که منابع آبی کشور به شدت محدود شده است، کوتاه‌ترین و مؤثرترین راه برای مدیریت وضعیت موجود، کاهش مصرف آب در تمام بخش‌ها است. این مسئله نه‌تنها شامل مصرف خانگی می‌شود، بلکه مدیریت مصرف در بخش‌های کشاورزی و صنعت که عمده‌ترین مصرف‌کنندگان آب هستند، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
کارشناسان معتقدند که بدون تغییر در الگوی مصرف و افزایش بهره‌وری مصرف آب، کشور در سال‌های آینده با بحران‌های شدیدتری مواجه خواهد شد. استفاده از سیستم‌های آبیاری نوین در کشاورزی، بازچرخانی آب در صنایع، کاهش مصرف در شبکه‌های شهری و ترویج فرهنگ صرفه‌جویی در مصرف آب، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به مدیریت بهتر منابع محدود آبی کمک کند.
چشم‌انداز نگران‌کننده آینده
وضعیت فعلی منابع آب ایران، تصویری نگران‌کننده از آینده ترسیم می‌کند. اگر بارش‌ها در ماه‌های آینده به سطح نرمال بازنگردد و مدیریت مصرف به‌طور جدی اجرا نشود، کشور با بحران‌های شدیدتری از جمله قطع آب، تعطیلی صنایع و کاهش شدید تولیدات کشاورزی مواجه خواهد شد. در چنین شرایطی، مهاجرت‌های آبی، تشدید تنش‌های اجتماعی و فشار بر اقتصاد کشور از پیامدهای احتمالی این بحران خواهد بود.
سخن پایانی
بحران آب در ایران دیگر یک هشدار نیست، بلکه یک واقعیت تلخ است که کشور را در مسیر چالش‌های جدی قرار داده. ۲۸ سد بزرگ کشور با ذخیره کمتر از ۳۰ میلیون مترمکعب آب، ۲۰ استان بدون یک قطره باران و کاهش ۸۳ درصدی بارش‌ها، همگی نشان‌دهنده وخامت شرایط هستند. سد سفیدرود در گیلان، پربارش‌ترین استان کشور، ۸۴ درصد آب خود را از دست داده و سد امیرکبیر تهران با ۸۳ درصد کاهش، در آستانه بحران قرار دارد. وزارت نیرو مجبور به اعمال ۱۰ درصد کاهش مصرف شده تا تأمین آب تهران و البرز با اختلال مواجه نشود. در این شرایط، کوتاه‌ترین راه مدیریت بحران، کاهش مصرف در تمام بخش‌هاست. بدون تغییر در الگوی مصرف، بهره‌وری بیشتر و فرهنگ‌سازی جدی، کشور در سال‌های آینده با بحران‌های شدیدتر و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی جبران‌ناپذیر مواجه خواهد شد. مدیریت منابع آب دیگر یک انتخاب نیست، بلکه یک ضرورت حیاتی برای بقای کشور است.
