راز خشکسالی ایران فاش شد/ پای ترکیه وسط است؟
در حالی که پاییز امسال یکی از خشک‌ترین فصول نیم قرن اخیر را برای ایران رقم زده، پرسشی در ذهن بسیاری شکل گرفته: آیا همسایه شمالی‌مان نقشی در این معادله دارد؟ مدیرکل پیش‌بینی سازمان هواشناسی با آمار تکان‌دهنده‌ای از وضعیت بارش‌ها پرده برداشت و به تحلیل علمی این موضوع پرداخت.
صادق ضیائیان، مدیرکل پیش‌بینی سازمان هواشناسی کشور، دلیل اصلی این خشکسالی را تشدید پرفشار جنب‌حاره‌ای عنوان کرد. این پدیده جوی که معمولاً در تابستان بر ایران حاکم می‌شود، امسال شدت غیرعادی پیدا کرده و تا اواسط پاییز نیز ادامه یافته است. این وضعیت مانند سپری عمل می‌کند که سامانه‌های بارشی را از ورود به کشور بازمی‌دارد.
آمارها نشان می‌دهد که سال گذشته کاهش ۴۰ درصدی بارش‌ها را تجربه کردیم و پاییز جاری نیز به عنوان یکی از خشک‌ترین فصول در طی پنج دهه گذشته ثبت شده است. این تغییرات نشان‌دهنده شکل‌گیری الگویی نوین در شرایط اقلیمی منطقه است که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.
داستان مشترک خاورمیانه با بارش‌های کمیاب
مدیرکل پیش‌بینی هواشناسی تأکید کرد که این مشکل تنها به ایران محدود نمی‌شود. کشورهایی چون عراق، سوریه و ترکیه نیز با کاهش قابل‌توجه بارندگی روبه‌رو هستند، هرچند میزان بارش در برخی نقاط نسبت به دیگر مناطق بالاتر است.
اما چرا ترکیه وضعیت بهتری دارد؟ ضیائیان توضیح داد که موقعیت جغرافیایی ویژه این کشور بین دو دریای بزرگ مدیترانه و سیاه، رطوبت بیشتری را در اختیارش قرار می‌دهد. این مزیت طبیعی باعث شده میانگین بارش ترکیه به‌طور کلی از ایران بیشتر باشد، اما این به معنای دزدیدن ابرها نیست؛ بلکه نتیجه شرایط اقلیمی و جغرافیایی متفاوت است.
صنعتی‌سازی؛ محرک اصلی بحران اقلیمی
ضیائیان تغییر اقلیم را یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های قرن بیست‌ویکم برشمرد که ریشه در مجموعه‌ای از عوامل انسانی و طبیعی دارد. پس از انقلاب صنعتی، کشورهای توسعه‌یافته شروع به انتشار گسترده گازهای گلخانه‌ای مانند دی‌اکسید کربن و متان کردند که همچون پتویی، گرما را در جو زمین حبس می‌کنند.
با گذر زمان، کشورهای در حال توسعه نیز به این چرخه پیوستند. در کشورهایی مثل چین و هند، رشد جمعیت و افزایش نیاز به انرژی منجر به استفاده بیشتر از زغال‌سنگ شد که این روند، بار اقلیمی سیاره را سنگین‌تر کرد.
ایران؛ قربانی تغییرات دوچندان
به گفته مدیرکل پیش‌بینی هواشناسی، ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های اقلیمی خاص، به شدت تحت تأثیر این بحران قرار گرفته است. در حالی که میانگین افزایش دمای جهان حدود یک درجه است، ایران شاهد افزایش دو درجه‌ای دما بوده که این رقم تقریباً دو برابر میانگین جهانی است.
یکی از پیامدهای جدی این تغییرات، خشکسالی و کاهش چشمگیر بارش‌هاست که مستقیماً بر منابع آبی، کشاورزی و زندگی روزمره مردم تأثیر گذاشته است.
راهکارهایی که باید جدی گرفته شوند
ضیائیان بر ضرورت کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر تأکید کرد. همچنین بهبود مدیریت منابع آبی و بهره‌برداری بهینه از آب می‌تواند آثار خشکسالی را تا حدودی کاهش دهد.
وی به تعاملات بین سازمان هواشناسی و نهادهای مختلف اشاره کرد و گفت این رایزنی‌ها برای سیاست‌گذاری و مدیریت بهتر منابع آبی حیاتی است. جلسات متعدد برگزار می‌شود و گزارش‌های مستمر درباره وضعیت آب‌وهوا به تصمیم‌گیران ارائه می‌گردد.
هشداری که نباید نادیده گرفته شود
با وجود این تلاش‌ها، مدیرکل پیش‌بینی هواشناسی اعتراف کرد که اقدامات انجام‌شده هنوز کافی نیست. ایران به دلیل ویژگی‌های جغرافیایی، سرزمینی خشک و نیمه‌خشک است. در حال حاضر حدود ۸۰ درصد از آب کشور در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که این رقم هشداری جدی برای تغییر رویکرد است.
ضیائیان راهکارهای عملی را مطرح کرد: بهینه‌سازی کشت محصولات به‌گونه‌ای که مصرف آب کمتری داشته باشند، تحقیق و توسعه در زمینه گیاهان مقاوم به کم‌آبی، تمرکز بر صادرات محصولات کشاورزی به‌جای صادرات آب فیزیکی، و سوق‌دادن مشاغل به سمت صنایع کم‌آب‌بر، تجارت و گردشگری.
زمان تصمیم‌گیری جدی فرا رسیده
بحران آب و تغییرات اقلیمی دیگر صرفاً یک پیش‌بینی علمی نیست؛ واقعیتی است که هر روز در زندگی میلیون‌ها ایرانی احساس می‌شود. پاییزهای بی‌باران، تابستان‌های طولانی‌تر و افزایش دمای غیرعادی، همه نشانه‌هایی هستند که دیگر نمی‌توان از کنارشان عبور کرد. سیاست‌گذاران باید با اتخاذ تدابیر اساسی‌تر و همکاری نزدیک‌تر با سازمان‌های مربوطه، رویکرد اقتصادی و اجتماعی را تغییر دهند. تجربیات جهانی نشان داده که حرکت به سمت صنایع پایدار و کم‌آب‌بر نه‌تنها ممکن است، بلکه ضروری است. اگر امروز دست به کار نشویم، فردا دیرتر از آن خواهد بود که بتوانیم از منابع محدود خود در برابر خشکسالی‌های شدیدتر دفاع کنیم. این مسئولیت همه ماست؛ از مسئولان تا شهروندان عادی.
