چابهار، کارت برنده پنهان ایران برای تسلط بر ترانزیت افغانستان!
چابهار، کریدور ترانزیتی ایران، هند و پاکستان با محوریت چابهار، افغانستان را به بازارهای جهانی متصل میکند.
چابهار، تنها بندر اقیانوسی ایران، برگ برنده ایران در معادلات ترانزیتی منطقه
بندر چابهار با توجه به موقعیت استراتژیک خود، قابلیت تبدیل شدن به امنترین و کوتاهترین مسیر دسترسی افغانستان به آبهای آزاد را دارد و این امر میتواند به برگ برنده کشورمان در معادلات ترانزیتی منطقهای تبدیل شود.
وابستگی افغانستان به مسیرهای ترانزیتی و جایگزینهای پیش رو
افغانستان به دلیل موقعیت جغرافیایی محصور در خشکی، همواره برای دسترسی به آبهای آزاد، به مسیرهای ترانزیتی کشورهای همسایه وابسته بوده است. در دهههای گذشته، قرابتهای قومی، مذهبی و شبکههای سنتی تجارت، باعث شده بود که تجار افغانستانی، مسیر پاکستان و بندر کراچی را برای واردات و صادرات خود انتخاب کنند. با این حال، تحولات ژئوپلیتیکی منطقه، بیثباتی در مرزهای پاکستان و شکلگیری ابتکارات جدید منطقهای، نیاز به مسیرهای جایگزین از جمله کریدور چابهار را بیش از پیش مطرح کرده است.
نگاهی به کریدور ترانس-افغان و توافقنامه چابهار
بهروز آقایی، مدیرکل اسبق بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان، در این خصوص اظهار داشت: تجار افغانستان به دلیل قرابتهای قومیتی و مذهبی، سالهاست که از مسیر پاکستان و بنادر کراچی به مرزهای تورخم و چمن در ولایت قندهار مشغول فعالیت تجاری هستند. این مسیر به واسطه نزدیکی جغرافیایی به قندهار، همواره جذاب بوده است. در همین راستا، ایده "کریدور ترانس-افغان" در دولت اشرف غنی شکل گرفت و توافقنامهای سهجانبه میان افغانستان، پاکستان و ازبکستان به امضا رسید. این توافق حتی با اعلام آمادگی قطر برای تأمین مالی، نشاندهنده جذابیت مسیر پاکستان برای افغانها بود.
در سوی دیگر، توافقنامه سهجانبه ایران، هند و افغانستان موسوم به "توافقنامه چابهار" در سال ۱۳۹۵ امضا و در سال ۱۳۹۷ با ورود نخستین محمولههای ترانزیتی از هند به افغانستان از طریق چابهار، عملاً وارد فاز اجرایی شد. تثبیت نسبی این مسیر با تردد کشتیها و واگذاری تجهیز و بهرهبرداری بندر چابهار به هندیها، گامی مهم در جهت تقویت کریدور چابهار بود.
تأثیر تنشهای سیاسی بر مسیرهای ترانزیتی
مدیرکل اسبق بنادر و دریانوردی استان سیستان و بلوچستان با اشاره به تشدید اختلافات سیاسی و امنیتی میان پاکستان و افغانستان و بسته شدن مرزهای دو کشور، بیان کرد: این وضعیت باعث شد حدود ۱۲ هزار دستگاه کانتینر متعلق به تجار افغان در بندر کراچی متوقف شده و اهمیت مسیر جایگزین چابهار برای تجار افغانستان و هند بیش از گذشته نمایان شود.
وی افزود: با وجود اعمال محدودیتهای آمریکا بر فعالیتهای ترانزیتی ایران، از منظر هند و افغانستان، کریدور چابهار بهینهترین مسیر ترانزیتی و امنترین گزینه برای دسترسی به آبهای آزاد محسوب میشود. با این حال، جذابیت تاریخی مسیر پاکستان به دلیل فعال بودن مرزها، نبود محدودیتهای ساختاری در حملونقل جادهای و تردد گسترده خطوط کشتیرانی بینالمللی در بندر کراچی، همچنان پابرجاست.
شناخت ویژگیهای رفتاری تجار افغان و راهکارهای توسعه تجارت از چابهار
آقایی با بیان اینکه ویژگیهای رفتاری تجار افغانستان نیز در انتخاب مسیر ترانزیتی نقش کلیدی دارد، خاطرنشان کرد: اکثر تجار افغان دانش محدودی در حوزه حملونقل بینالمللی دارند و به دلیل محافظهکاری در ریسکپذیری، هنوز به طور کامل با شیوههای مدرن تجارت بینالملل آشنا نیستند. وی در ادامه، افزایش تمایل تجار افغان برای استفاده از مسیر چابهار را ناشی از تبلیغات گسترده رسانهای دانست و بر لزوم فراهم شدن پیششرطهای اساسی برای تحقق این تمایل تأکید کرد.
این پیششرطها شامل توسعه زیرساختهای پایانه مرزی میلک، ارائه خدمات ۲۴ ساعته، امکانات ترانشیپ و انبارداری، افزایش دسترسی دریایی بندر چابهار از طریق توسعه خطوط منظم کشتیرانی کانتینری به مقاصد بینالمللی و ایجاد اطمینان برای تجار افغانستان در زنجیره حمل یکپارچه است. همچنین، فعالیت مستقیم شرکتهای کشتیرانی در افغانستان، ارائه خدمات بارنامه سراسری، تعهد حمل یکپارچه دریایی و زمینی کالا، بهکارگیری نیروهای بومی آشنا به فرهنگ تجاری افغانستان و حل مشکلات تردد ناوگان حملونقل زمینی در مرزهای مشترک، از جمله راهکارهای پیشنهادی برای توسعه تجارت افغانستان از مسیر بندر چابهار است.
رقابت رو به رشد کریدورهای ترانزیتی
رقابت مسیرهای ترانزیتی پاکستان و ایران برای جذب تجارت افغانستان وارد مرحلهای جدید شده است. در حالی که مسیر سنتی کراچی همچنان دارای مزیتهای لجستیکی و ارتباطات ریشهدار است، اما ناپایداری سیاسی و بسته شدن مرزها جایگاه این مسیر را متزلزل کرده است. در مقابل، تنها بندر اقیانوسی ایران به عنوان یک مسیر امن، پایدار و راهبردی، ظرفیت تبدیل شدن به شاهراه اصلی تجارت خارجی افغانستان را دارد. تحقق این مهم، مشروط به توسعه همزمان زیرساخت، تقویت خطوط کشتیرانی، تسهیل خدمات مرزی و اعتمادسازی برای تجار افغان است.
